Recenzja książki: Pamiętniki. Wojna i rewolucja. Kontrrewolucja. Bolszewicki przewrót. Warszawski epilog
Recenzuje: Aleksander Tabor
Pamiętniki to specyficzna forma literacka, nie wystarczy bowiem w ich przypadku sprawny warsztat pisarski autora; osobowość i ciekawe życie twórcy to równie istotny element. W przypadku Karola Wędziagolskiego warunek ów został spełniony, rekomendacją niech będzie chociażby opinia Józefa Mackiewicza, który o „Pamiętnikach” zdanie miał jak najlepsze. Na stosunkach polsko-rosyjskich historia odcisnęła ogromne piętno, najpierw zabory, a potem czasy Związku Radzieckiego wytworzyły pewną barierę między słowiańskimi sąsiadami. Historię Rosji oceniamy więc w pewnym stopniu jako historię wroga, państwa, którego działania wymierzone są zawsze przeciwko Polsce. Tym bardziej warto spojrzeć na jeden z ważniejszych momentów rosyjskiej historii, czasy upadku monarchii i narodzin komunizmu z nietypowego punktu widzenia.
Opowieść o rewolucji snuje nam bowiem uwikłany w nią bezpośrednio Polak – Karol Wędziagolski. Jego wspomnienia rozpoczynają się w momencie przełomowym, w chwili wybuchu I wojny światowej. Od razu robi się ciekawie, Wędziagolski trafia bowiem jako oficer rosyjskiej armii na teren Polski. Kraj przodków, jego stolicę ogląda on bezpośrednio po raz pierwszy, a okoliczności tego są trzeba przyznać nietypowe. Autor „Pamiętników” poznaje więc swoją ojczyznę, jej mieszkańców, swoich jakby nie było rodaków. W czasie pobytu na polskich ziemiach daje się zauważyć jego niebywałe szczęście, które pozwoli mu uniknąć wszelkich, najgorszych wydawałoby się niebezpieczeństw.
Dwukrotnie na kartach książki pojawia się trup na którego miejscu miał się znaleźć nasz bohater, za każdym razem ofiarą bandyckiej napaści pada jednak ktoś inny. A potem stary świat upada, ginie carska rodzina, a jej zagłada poprzedzona jest śmiercią Rasputina, który podobno taki właśnie bieg wypadków przewidział. Wędziagolski trafia w wir najpierw rewolucji, a potem i kontrrewolucji, dostaje się do więzienia, kilkukrotnie ociera się o śmierć (podążającemu bowiem w tajemnicy zdemaskowanie grozi ogromnym niebezpieczeństwem). Wokół Wędziagolskiego dzieje się historia, „Czerwoni” ścierają się z „Białymi”, a bolszewicy z mienszewikami. W najdokładniejszym zbliżeniu widzimy korzenie współczesnej Rosji, opisane tu wydarzenia wpłynęły na dwudziestowieczną historię nie tylko jej, ale i całego świata. Związek Radziecki, który właśnie wtedy się rodził przez kilkadziesiąt lat stanowił przecież światowe mocarstwo. Autor „Pamiętników” dociera nawet do Paryża, by ostatecznie trafić znów do wolnej Polski, choć tak najbardziej ciągnie go do rodzinnego Jaworowa. W zastępie poznanych przez niego osób pojawiają się: Borys Sawinkow, Lew Trocki, Anton Denikin, Aleksander Kiereński, a potem i Józef Piłsudski oraz Roman Dmowski. W życiu Wędziagolskiego, które przypadło na przełomowe chwile w dziejach pasjonujących momentów z pewnością nie brakuje!
„Pamiętniki” w 1972 otrzymały nagrodę Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, w 1974 zaś nagrodę Fundacji imienia Kościelskich. Niech te wyróżnienia posłużą za zachętę do lektury owego dzieła. Czasy o których wspomina Wędziagolski przywoływane i analizowane są często, wyjątkowość jego książki polega jednak na tym, że akcent położony jest tutaj wyraźnie na tematykę rosyjską. A fakt że całość opowiedziana jest z polską „domieszką” czyni „Pamiętniki” jeszcze ciekawszymi…
