Recenzja książki: Pamiętnik z getta w Krakowie
Recenzuje: Danuta Szelejewska
Okres II wojny światowej pozostawił niezatarte znamię w dziejach narodu żydowskiego (całkowitą liczbę ofiar Holocaustu trudno dzisiaj oszacować). Książka Pamiętnik z getta w Krakowie to dokument ukazujący nie tylko trudne życie Żydów więzionych w krakowskim getcie, ale także szeroko pojęte skutki zbrodniczej nazistowskiej polityki, mającej na celu całkowitą zagładę narodu żydowskiego.
Rozpoczynając od wspomnień dotyczących szczęśliwego dzieciństwa, kochającej rodziny i obecności najbliższych (z nimi nawet choroby wieku dziecięcego łatwiej było przeżyć), beztroskich lat szkolnych (w Kołłątaju belferia jest sympatyczna, a każda lekcja to przyjemność), wakacyjnych wyjazdów oraz sąsiedzko-przyjacielskiej pomocy (radość dawało nawet wspólne gotowanie mydła), Halina Nelken ubolewa nad wojną, która – przerywając międzyludzkie więzi – wszystko nieodwracalnie zmieniła. Żal wywołany koniecznością opuszczenia własnych domów i przeniesienia się do getta (najbrzydsza część krakowskiego Podgórza) wzmagały rażące w oczy plakaty z wezwaniem MOBILIZACJA!, zygzakowate rowy przeciwlotnicze, rozdzierające jęki syren obwieszczających naloty, niemieckie patrole, łapanki, „kotły”, bieda, głód, strach, strzały (nie wiadomo kiedy ani skąd), ciężar współodpowiedzialności za rodzinę i coraz bardziej rozprzestrzeniająca się nienawiść. Wobec powyższego nie dziwi zadane przez autorkę pytanie, jak w takim czasie z Żywymi naprzód iść, po życie sięgać nowe (A. Asnyk, Daremne żale), a wiersze pisane przez nią samą do Nieznajomego (Spis utworów wierszowanych – na końcu książki) odzwierciedlają tragiczny klimat tamtych dni.
W obszernej publikacji Wydawnictwa W.A.B. pokazana jest zarówno ciężka sytuacja zamkniętych w granicach zatłoczonego getta Żydów, których głód zmuszał do szmuglowania żywności oraz sprzedawania po aryjskiej stronie muru wyrobów produkowanych w ukrytych zakładach wytwórczych, jak i los Żydów więzionych (po likwidacji getta) w obozach koncentracyjnych Płaszów, Oświęcim oraz Ravensbrück (otoczone potrójnymi rzędami naelektryzowanych drutów kolczastych z ziemią niczyją i szubienicami pośrodku). Wspomnienia z czasów wolności Halina Nelken przeplata wspomnieniami wojennymi, zapewniając, że ci, którym przyszło wówczas żyć, usiłowali żyć normalnie w absurdalnych warunkach, odczuwając z jednej strony wolę życia, z drugiej natomiast pragnienie, by świat się zawalił (otchłań rozpaczy wszystko wyjaśnia). Jej zapiski (wzbogacone o przemyślenia po trzydziestu pięciu latach od zakończenia wojny) wydobywają z cienia dobroć, człowieczeństwo oraz heroizm tych, którzy nawet w niebezpieczeństwie śmierci nie wahali się walczyć o zachowanie osobistej i narodowej godności. Nie brak w lekturze dat, nazwisk, nazw, pseudonimów ani liczb, pojawiają się pogłębiane przez upływ wojennego czasu pytania egzystencjalne. Pomocą służą przypisy (zamieszczono w nich tłumaczenia niemieckich pojęć), plany sytuacyjne oraz alfabetyczny indeks.
Książka Pamiętnik z getta w Krakowie jako dokument obrazujący los krakowskich Żydów stanowi niezastąpione świadectwo Zagłady.
