Recenzja książki: Krasicki: Reinterpretacja. Filozoficzno-antropologiczna analiza wybranych wątków twórczości Ignacego Krasickiego

Recenzuje: Katarzyna Kurowska

Można się zastanawiać, czy da się jeszcze coś nowego napisać o dziełach należących już do klasyki, na temat twórczości czołowych nazwisk z kanonu lektur szkolnych i akademickich na kierunkach filologicznych. Nawet wśród polonistów można znaleźć takich, którzy sceptycznie podchodzą do kolejnych entuzjastów, mających nadzieję napisać coś nowego o Mickiewiczu czy Słowackim.

Kamila Żukowska podjęła się tego trudnego zadania, ponieważ przedmiotem jej pracy była twórczość Ignacego Krasickiego. Z dłuższych utworów wybrała Pana Podstolego i Przypadki Mikołaja Doświadczyńskiego, wybrane liryki oraz satyry i pojedyncze komentarze czy eseje. Bez wgłębiania się w katalogi bibliograficzne można domyślić się, że przez lata trochę książek o Biskupie Warmińskim napisano - zarówno publikacji biograficznych, jak i analizujących jego działalność pisarską czy publicystyczną. Żukowska określa cel swoich badań jako rzucenie nowego światła na realizację idei oświeceniowych w prezentowanych dziełach Krasickiego. Wychodzi z założenia, że obecny stan badań historyczno-filozoficznych inaczej niż dawniej rekonstruuje epokę Oświecenia, co widać w krytycznych tekstach filozoficznych XX wieku m.in. Horkheimera i Adorno Dialektyka Oświecenia. I to pozwala jej spojrzeć na dzieła Krasickiego z nowej perspektywy, doszukując się w nich realizacji teorii, które pisarzowi nie były dobrze znane. Można tu, oczywiście, podać w wątpliwość sens doszukiwania się w dziełach Krasickiego ilustracji idei, których sam twórca nie znał, a - co za tym idzie - nie mógł do nich się odwoływać. Niemniej jednak Żukowska, zdaje się, nie chciała skonfrontować treści dzieł Krasickiego z jego stanem wiedzy i orientacji w nurtach swojej epoki, lecz na nowo, być może silniej, osadzić, tudzież odnaleźć je w epoce, z której się wywodzą.

Dlatego Żukowska swoją książkę zaczyna od dosyć obszernego zarysowania epoki Oświecenia, jej koncepcji filozoficznych i problematyki związanej z jej nurtami i geograficznymi obecnościami. Wyjaśnia na przykład, czym jest polskie Oświecenie i jaki okres obejmuje? Spory na ten temat trwają do dziś.

Wybrane wątki twórczości Ignacego Krasickiego są analizowane w czterech rozdziałach. W pierwszym autorka bierze pod uwagę dzieła Biskupa Warmińskiego, w których można dostrzec charakter moralizatorski, i analizuje je przez pryzmat filozoficznej krytyki oświecenia, odwołując się do Cassirera i wspomnianej już Dialektyki oświecenia. Drugi rozdział jest poświęcony analizie motywu podróży w twórczości Krasickiego, reprezentującego klasycystyczny nurt Oświecenia i zestawia ją z przykładem dzieła nurtu sentymentalnego epoki: Podróży sentymentalnej przez Francję i Włochy Lawrence’a Sterne’a. W rozdziale trzecim Żukowska analizuje konstrukcję utopii w powieści Przypadki Mikołaja Doświadczyńskiego. Natomiast w ostatnim rozdziale przedmiotem refleksji są Uwagi, w których koncentruje się na wątkach odwołujących się do filozofii stoickiej. Całość zamyka refleksja o złożoności postaci Krasickiego. Ten, podobnie jak epoka, w której żył, był badaczem pełnym sprzeczności i niejednoznaczności. I jeśli nawet okazałoby się, że publikacja Żukowskiej nie rzuca nowego światła na twórczość Krasickiego (choć wydaje mi się, że ten problem tu nie występuje), to w kontekście wciąż trwających sporów wokół twórczości Biskupa Warmińskiego warto przypomnieć, że ten pisarz nie jest twórcą łatwym do sklasyfikowania, mieszczącym się w jakiejkolwiek szufladce – dlatego od wieków tak frapuje kolejne pokolenia badaczy.