Recenzja książki: Krąg

Recenzuje: Damian Kopeć

Krąg jest odpowiedzią

Sześć dziewczyn rozpoczyna naukę w liceum w prowincjonalnym miasteczku. Sześć osobowości, sześć mikroświatów.

Linnea. Tata-alkoholik, pałętający się po okolicznych parkach, mama nie żyje. Dziewczyna prowadzi własne samodzielne życie. Wyróżnia się osobowością i stylem ubierania się, jest emo.

Minoo Falk-Karimi. Nienawidzi kupowania ciuchów, w takich sklepach czuje się jak analfabeta w księgarni. Chodzi nijako ubrana. Ma troskliwych rodziców, z którymi utrzymuje w miarę poprawne kontakty. Nienawidzi miasta Engelsfor. Czuje się tu uwięziona. Nienawidzi być nastolatką. Jest nieszczęśliwie zakochana w nauczycielu matematyki.

Vanessa. Jest sfrustrowana, nienawidzi nowego faceta mamy, policjanta Nicka, którego uważa za nieudacznika. Nieszczęśliwa i samotna, choć jest podobno najseksowniejsza w klasie. Ma przyjaciółki, zainteresowane głównie chłopakami i własnym wyglądem, z lubością używające wulgarnego języka. Wyróżnia się w tłumie. Jej chłopak, Wille, ma dwadzieścia jeden lat i kumpli z gatunku obiboków. Zajmują się nudzeniem, piciem, paleniem i dilerką. I seksem, o ile tylko mają po temu okazję.

Anna-Karin. Niebogata, źle ubrana. Jej ledwie skrywanym problemem jest figura, w tym duży biust, którego się wstydzi. Jest ciągle spięta. Stara się być niewidoczna. Jest w niej jakaś rozdzierająca serce beznadzieja. Jej bierność niemal prowokuje.

Rebecka. Ma młodsze rodzeństwo. Chłopaka, Gustawa, zazdroszczą jej inne dziewczyny. Jest on gwiazdą piłki nożnej. Rebecka ma problem, skrzętnie skrywany przed wszystkimi, nawet przed Gustawem. To poważne, zagrażające jej życiu zaburzenia łaknienia z którymi sobie zupełnie nie radzi.

Engelfors. Ładna nazwa, prowincjonalne miasto. W środku niczego, otoczone rozległymi lasami, w których ludzie często się gubią i giną. Trzynaście tysięcy mieszkańców i dwunastoprocentowe bezrobocie. Fabrykę zlikwidowano dwadzieścia pięć lat temu. W centurm stoją puste lokale. Przetrwały tylko pizzerie.

Takie jest miejsce, w którym bohaterki powieści żyją i z którego wszyscy młodzi chcieliby się wyrwać. Bezrobocie, blokowiska, brak perspektyw - typowe obrzeża dużych szczęśliwych miast, wizytówek kraju, w które pompuje się wielkie pieniądze. Na prowincję już nie wystarcza, a bogactwo z centrów, będących oczkiem w głowie władzy, jakoś nie chce rozlać się na pozostałą część kraju.

Atmosfera powieści jest mroczna, dość przygnębiająca i przytłaczająca już od pierwszych stron. Rzadkie uśmiechy na twarzach młodych ludzi są tylko niewiele znaczącymi maskami, za którymi kryje się samotność, niezrozumienie, gniew, niezadowolenie, pragnienie ucieczki od rzeczywistości. Ujawniona zostaje cała gama negatywnych emocji towarzyszących dojrzewaniu. Przygnębiający jest początek książki, kiedy popełnia samobójstwo Elias, przyjaciel Linnei. Tajemniczy głos zmusza go do odebrania sobie życia w łazience na terenie szkoły. Niepokojąca, trudna do racjonalnego wytłumaczenia śmierć Eliasa jest jednak dopiero początkiem tragicznych i dziwnych wydarzeń. Anna-Karin odkrywa, że wypowiadane w głowie życzenie dotyczące innych wydają się spełniać na jej oczach. Vanessa potrafi stać się na chwilę niewidzialna dla otoczenia. Rebecka potrafi wpływać myślą na przedmioty. Każda z dziewczyn ma jakąś niezwykłą moc, choć niektóre z nich będą to musiały dopiero mozolnie odkrywać.

Pewnego wieczoru ta grupa nie utrzymujących ze sobą bliższych kontaktów dziewczyn zostaje zmuszona przez tajemniczą siłę do udania się w jedno miejsce, nieczynny, zaniedbany park rozrywki. Tam spotykają Nicolausa, dziwacznego, małomównego woźnego ze szkoły. Miał się on spotkać z Wybrańcem - tak jest przynajmniej napisane: Wybraniec przyjdzie do Świętego Miejsca w krwiście czerwonej poświacie księżyca. Nicolaus sądził, że Wybraniec ma być tylko jeden, a tu zjawiła się sześcioosobowa grupa dorastających dziewcząt. Podobno Wybraniec ma stoczyć walkę ze Złem, a rolą cokolwiek bezradnego Nicolausa jest go poprowadzić. Tyle, że woźny wcale nie wie zbyt wiele, dziewczyny nie darzą się nawzajem sympatią, a tajemniczy wróg wydaje się cały czas działać przeciwko nim. Jedyną obronę może stanowić jedność i wiedza, ale o jedno i drugie nie jest łatwo.

Książka może trafić do młodego czytelnika. Znacznie lepiej bowiem odpowiada na jego oczekiwania niż w przypadku bardziej dojrzałego odbiorcy. Postaci modelowo ukazują całą gamę sytuacji, problemów i emocji związanych z wiekiem dorastania: trudności w kontaktach z rodzicami, odrzucanie autorytetów, poszukiwanie przyjaźni, zmienność nastrojów, pragnienie bliskości i miłości, obsesyjne myślenie o własnym wyglądzie, fascynację sferą seksu, sięganie po używki oraz łamanie prawa i zasad, mające w sobie coś z zakazanego owocu. To wszystko w połączeniu z mroczną zagadką, magicznymi mocami, atmosferą tajemniczości i klimatem rodem z horroru może intrygować.

Język dostosowany jest do przeciętnego młodego czytelnika. Narracja przybiera klasyczną formę. Autorzy często starają się przyspieszać akcję, dynamizować ją, również poprzez używanie krótkich, prostych zdań:

Rozlega się dzwonek. Frasse wybiega ze szczekiem do przedpokoju. Ogon uderza o nogi Vanessy otwierającej drzwi. W progu stoi Wille z bukietem kwiatów. Ma zaczesane do tyłu włosy, na sobie czarne dżinsy, czarną kurtkę i czarny sweter. Wygląda dorośle i porządnie. Trochę się odstrzelił. Jej serce topnieje. Naprawdę się dla niej postarał.

Pomysł na powieść nie jest specjalnie oryginalny. Jak to się często zdarza w literaturze fantasy, chodzi o wielką walkę ze Złem, jaką stoczyć mają Wybrańcy. Jeśli Zło wygra, świat strawią płomienie. Zło jest bliżej niż sądzicie. Szuka Was. Czym jest owo Zło? Dlaczego dziewczyny zostały wybrane? Nie na wszystkie pytania odpowiedzi są oczywiste i łatwo dostępne.

Nie ufajcie nikomu innemu (...)  Ani waszym rodzicom, ani rodzeństwu. Ani przyjaciołom. Nawet największej miłości. I pamiętajcie: Krąg jest odpowiedzią.

Mats Strandberg i Sara Bergmark Elfgren, autorzy Kręgu, sprawnie posługują się klasycznymi elementami horroru. Niezwykłym zdarzeniom towarzyszy ponura noc, niepokojące zjawiska pogodowe, postaciom i czytelnikom z kolei nieustannie towarzyszy poczucie zagrożenia i zagubienia, przemoc, śmierć. Elementem fantasy jest magia, która fascynuje, ale bardzo często w powieści nie służy czynieniu dobra, tylko spełnianiu chwilowych zachcianek.

Trochę z punktu widzenia dorosłego czytelnika może być niepokojące w powieści mocno negatywne opisywanie świata. Szkoła jest miejscem opresyjnym, nauczyciele są dziwni, nie budzą zaufania, czasami są erotomanami lubieżnie patrzącymi na młode dziewczęta. Nie pełnią roli autorytetów, podobnie jak rodzice. Dorosłym nie można ufać, kłamią i manipulują, wykorzystują. Normą są rodziny z problemami, rozbite, w których nastolatki nie czują się zrozumiałe i kochane. Zachowania ryzykowne ukazywane są niemal jako norma, palenie papierosów, branie narkotyków i seks, również pod wpływem używek, są czymś zupełnie naturalnym. Handel narkotykami i kradzież nie są ukazywane jako coś szczególnie złego, raczej jako pewna forma zaradności.

W gąszczu negatywnych zachowań i emocji pozytywne postawy i uczucia są rzadkością. Pojawia się problem przyjaźni, odpowiedzialności za innych, ale dotyczy on głównie grupy rówieśniczej. Bohaterowie mają bardzo duże oczekiwania wobec rodziców, opiekunów, nauczycieli. Bardzo mało chcą dawać z siebie, chętnie i bez oporów biorą, mają duże oczekiwania wobec życia. Bycie "na nie", za którym nie stoi nic poza pewną pozą jest dobrze widziane. Dobrze oddany jest charakterystyczny dla wieku młodzieńczego egoizm i egocentryzm, zamknięcie się w wąskim kręgu spraw, krytyczne, niezwykle wymagające ocenianie innych i duża tolerancja, pobłażliwość wobec samego siebie. Dziewczyny walczą z dużym, nieokreślonym Złem, nie zważając często na małe zło, które jest ich codziennością i które przychodzi im czynić z łatwością.

Trochę mało w powieści jest humoru. Nieliczne zabawne sceny to te z udziałem Kota będącego famulusem oraz rytuał przyrządzania serum prawdy, w którym na gładką masę wyrabia się m.in. ziemię z grobu, skwaśniałe mleko i ślinę. Z drugiej strony - humor i dystans mogłyby popsuć mroczny klimat książki i niechcący zmniejszyć znaczenie arcyważnych spraw życia i śmierci, jakimi zajmują się bohaterowie Kręgu.