Recenzja książki: Elementy pejzażu w malarstwie ikonowym. Podręcznik metodyczny

Recenzuje: Danuta Szelejewska

Sztuka ikonowa jest jedną z podstawowych form tworzenia oraz przedstawiania wizerunków sakralnych. Oddany do rąk czytelnika album Elementy pejzażu w malarstwie ikonowym (pierwsza część z trzech opublikowanych przez Wydawnictwo Jedność), obok popularyzacji historii i teorii ikony uczy początkujących malarzy komponowania, rysowania oraz wypełniania kolorem poszczególnych fragmentów obrazu.

W obszernym wprowadzeniu autorka zaznajamia czytelnika z podstawami obrazowania natury w stylistyce średniowiecza. Chociaż w obrazach o tematyce religijnej tamtego okresu kluczową rolę odgrywali ludzie, Irina Gorbunova-Lomax w opracowanym przez siebie podręczniku zajęła się elementami drugoplanowymi, jakimi są: góry, woda, roślinność i architektura (takie właśnie tytuły nadała kolejnym rozdziałom). Treść jest szczegółowa, a wnikliwa analiza przybliża tajniki tworzenia – krok po kroku – poszczególnych elementów krajobrazu: pozwalająca widzieć trzy krawędzie jednocześnie najprostsza forma równoległościanu w klasycznym rzucie jest podstawą tworzenia gór; rysunek fal, dzięki powtarzającym się elementom oraz specyfice ich rozmieszczenia względem siebie to obowiązkowe dla malarza ikon studium wody; występująca w niezliczonych wariantach wiązka promieni (z osią symetrii) rozchodzących się (jak w wachlarzu) pod tym samym kątem z jednego punktu to wymaganie niezbędne przy tworzeniu ikonowej roślinności; wreszcie – przy architekturze i wyposażeniu pomieszczeń – punktem wyjścia jest widziany z trzech stron równoległościan (jak w przypadku gór), który przy pomocy regularnych linii można dowolnie poszerzać, profilować czy dodawać wnęki i otwory. Przedstawione w albumie reprodukcje oraz szczegółowe komentarze ćwiczą rękę i oko, pozwalają unikać błędów, rozwijają profesjonalizm, kształtują indywidualny styl malarza ikon.

Album w całości jest nacechowany artyzmem. Autorka, założycielka działającej w Brukseli od prawie dwudziestu lat Akademii Ikonograficznej, chętnie dzieli się swoją wiedzą, fachowymi umiejętnościami i doświadczeniem. Opracowany przez nią album bogaty jest w artystyczne przemyślenia. Profesjonalne porady dotyczą wszystkiego, bez czego dzieło byłoby niekompletne, niedopracowane, nie oddające w pełni głębi, a także pozbawione artystycznego kunsztu. Są to: zasady rysowania, ogólne proporcje, metody ukazania objętości oraz przestrzeni, modelowanie architektonicznych motywów, dynamika kompozycji, obecność konturów, gamy kolorystyczne, różnorodność formuł, techniki rozjaśnień oraz wiele innych detali i niuansów przydatnych w malarstwie ikonowym. Zilustrowano – krok po kroku – liczne przykłady kompozycji, a te mniej udane szczegółowo przeanalizowano, wskazując równocześnie sposoby ich poprawy. Wytłumaczono wiele pojęć architektonicznych (wraz z rosyjskimi terminami technicznymi). Pomocą służą zestawienia, wypunktowania, wyliczenia. Twarda okładka i kredowe kartki pozwalają na częste sięganie po lekturę, co w przypadku traktujących Elementy pejzażu jako podręcznik metodyczny jest jak najbardziej zrozumiałym.

Ponieważ ikona to nie tylko wyraz wiary twórcy i odbiorcy ale również troska Kościoła o przekaz doświadczenia religijnego przez sztukę, propozycja Wydawnictwa Jedność ucieszy zarówno ludzi wierzących oraz wrażliwych na piękno, jak i przyszłych malarzy ikon. Ci ostatni odnajdą w lekturze pomoc praktyczną. I nie zawiodą się.