Recenzja książki: Edukacja i (nie)równość społeczna kobiet

Recenzuje: Justyna Gul

Kobiety w społeczeństwie 

Od początku nierównej walki o równouprawnienie to właśnie sfera edukacji stanowiła jedną z kluczowych płaszczyzn działań w tym zakresie, zaś zwiększenie dostępu do nauki było jednym z najważniejszych kryteriów zmiany społecznej. Samo dążenie do zwiększenia praw, powolne budowanie świadomości i odwaga w sięganiu po nowe obszary działalności są przedmiotem fascynacji wielu psychologów, socjologów, historyków, czy też samych kobiet. Na rynku pojawiło się też wiele publikacji dotyczących tematu, jednak zaledwie autorzy części z nich w sposób intrygujący traktują zagadnienie, wykazując się nie tylko głębokim zrozumieniem poruszanych kwestii, ale i oryginalnością czy nowatorskością.

Do takich właśnie książek, ujmujących doświadczeniem autorki, ale i sposobem przekazu, należy opracowanie „Edukacja i (nie)równość społeczna kobiet. Studium dynamiki dostępu” Agnieszki Gromkowskiej-Melosik. Składająca się z dwóch części praca porusza problemy związane ze społecznymi funkcjami edukacji w odniesieniu do sytuacji kobiet oraz porusza kwestie bezpośrednio dotyczące kobiet jako grupy społecznej w aspekcie szeroko rozumianego dostępu do różnych form tożsamości, wykształcenia czy rynku pracy.

Część pierwsza książki poświęcona została analizom o charakterze teoretycznym i rekonstrukcyjnym. Autorka dokonuje tu prezentacji wybranych współczesnych koncepcji nierówności, próbując wskazać, jak można je zastosować do zrozumienia edukacyjnej i społecznej sytuacji kobiet. Gromkowska-Melosik przywołuje też kategorię sztywności statusu, odnosząc się do istotnych kontekstów hierarchicznej u podstaw struktury statusów oraz jej związków z systemem stratyfiliacyjnym w danym społeczeństwie. Za Hopperem wymienia też owe konteksty, uzupełniając je jednak o własne komentarze na temat sytuacji kobiet traktowanych jako grupa społeczna pozostająca w opozycji wobec mężczyzn. Warto tu dodać, że spójność statusu występuje w sposób bardziej zdecydowany w społeczeństwach o jasnej strukturze klasowej.

Autorka podkreśla, że analizy różnic płciowych w dostępie do edukacji należy umieszczać w szerszym kontekście różnic o charakterze społeczno-ekonomicznym, ale warto także brać pod uwagę kryteria rasy, przynależności etnicznej, a także usytuowania regionalno-geograficznego. Autorka zauważa ponadto, że kryteria stanowią zmienną w czasie konstrukcję społeczną i już nawet na przestrzeni ostatnich lat zmieniały się wraz z postępującą emancypacją kobiet.

Kolejne rozdziały poświęcone są analizom dostępu pań do szkolnictwa wyższego, podjęta została również próba przedstawienia trzech głównych dylematów tożsamościowo-edukacyjnych współczesnych kobiet. Pierwszy z nich dotyczy ideologii neoliberalizmu i paradoksów dotyczących jej wpływu na postrzeganie kobiet i ich sytuacji społecznej; drugi związany jest z potencjalną maskulinizacją kobiet sukcesu, zaś trzeci dotyczy przemieszczania społecznych aspiracji dziewcząt w kierunku samorealizacji.

Praca obejmuje także niezwykle drażliwy, ale podstawowy problem współczesnych kobiet, a mianowicie rolę macierzyństwa w aspekcie ich tożsamości i możliwości odniesienia społeczno-zawodowego sukcesu. Pierwszą część książki wieńczy rozdział dotyczący segregacji płciowej na rynku pracy i jej roli w możliwościach odniesienia sukcesu zawodowego przez kobiety w kontekście dostępu do wysokich stanowisk oraz stale obecnego problemu różnic w dochodach kobiet i mężczyzn. Druga część pracy jest prezentacją wyników badań jakościowych, w których udział wzięły kobiety sukcesu, tj. zajmujące kierownicze stanowiska polskie menedżerki i pracujące na uczelni akademiczki-humanistki (mające przynajmniej stopień doktora). Agnieszka Gromkowska-Melosik ujmuje tu w kontekście badawczym te zagadnienia, które zostały wcześniej przeanalizowane w części teoretycznej.

Autorka wysnuwa wielce zadowalające (przynajmniej dla kobiet), wnioski, że z uwagi na ogólną pluralizację życia społecznego i likwidację prawie wszystkich formalnych ograniczeń współczesna, wyemancypowana i świadoma swoich praw kobieta ma znacznie większe możliwości kreowania ścieżki swojej edukacji i kariery zawodowej, niż wcześniej. Sama książka „Edukacją i (nie)równość społeczna kobiet” odgrywa zaś dużą rolę w procesie uświadamiania kobietom ich pozycji, jest też znakomitym materiałem do dalszych studiów nad zagadnieniem. Dlatego też po opracowanie Agnieszki Gromkowskiej-Melosik powinni sięgnąć nie tylko przedstawiciele środowisk akademickich oraz studenci, ale i wszyscy, którzy żywo interesują się tematem pozycji i sytuacji kobiet, zarówno w wymiarze makroekonomicznym, jak i makrospołecznym.