Recenzja książki: Czerwone niebo nad Wołyniem

Recenzuje: Adrianna Michalewska

Czerwone niebo nad Wołyniem to przejmująca opowieść o losach rodziny Kozińskich, zamieszkujących „od zawsze” na Wołyniu, na Kresach Wschodnich. Autorka z pasją maluje obraz polskich wsi otoczonych ukraińskimi osadami i miasteczkami. Barwna mieszanka kulturowa sąsiadujących ze sobą Polaków, Ukraińców i Żydów stworzyła idylliczną krainę, w której miłość stawała się główną przyczyną kłopotów bohaterów. Cierpieli, gdy spadało na nich gwałtowne uczucie, odbierające sen i pragnienie życia. Niczym bukoliczni bohaterowie, żyjący w sielankowej rzeczywistości, dzień po dniu pędzili życie, któremu obce były doniesienia z wielkiego świata. Wszystko to runęło w chwili, gdy do głosu doszły siły, burzące ten uroczy świat, przynosząc obce idee, stające się podglebiem do zrodzenia się wrogich obozów, czyniących z dawnych przyjaciół wrogów.

Barbara Iskra Kozińska nie bez powodu przyjmuje taką koncepcję swojej opowieści. Korzystając ze wspomnień dziadka, wraca za sprawą książki w mocno wyidealizowany świat jego młodości, w pełną nostalgii rzeczywistość, która – na zawsze utracona – zyskała status utopijnej krainy szczęścia, które zostało zniszczone przez świat zewnętrzny. Autorka nie unika wskazania źródeł tego fermentu, który – choć zainicjowany z zewnątrz – tlił się od dawna w opisywanym przez nią świecie. Podział na wioski polskie i ukraińskie, niechęć do łączenia rodzin obu narodowości, a nawet bójki pomiędzy męską młodzieżą, polską i ukraińską, będące czymś więcej niż jedynie zwyczajowym okazywaniem niezadowolenia z prób naruszania niepisanych granic, istniały w tym środowisku od zawsze. Tych ludzi dzieliło wszystko, nie tylko granice zamieszkiwanych wsi. Dwa różne języki, dwa różne wyznania, dwa różne marzenia o przyszłości. W takim tyglu nie mogło nie zawrzeć. Różnice kulturowe i majątkowe stawały się dodatkowym elementem zapłonowym, na którego skutki nie trzeba było zbyt długo czekać.

Agresja ZSRR na Polskę i potem, wraz z atakiem Niemiec na ZSRR, uaktywnienie się nacjonalistycznych sił ukraińskich, wywołały pożar, którego nic już nie mogło ugasić.

Opowieść o rodzinie Wincentego i Michaliny Kozińskich, śluby ich dzieci i członków rodziny, barwne opisy obyczajów, potraw, świąt i zwykłego codziennego wiejskiego życia są tłem dla refleksji nad tym, że osobiste urazy często znajdują sprzymierzeńca w polityce, jak to się stało w przypadku Wasyla, któremu Kozińscy odebrali najpierw dziewczynę a potem siostrę, budząc w nim wolę odwetu za wyimaginowaną krzywdę. Czas II wojny światowej stworzył idealne warunki do krwawego rewanżu, z których ten bezwzględny Ukrainiec nie omieszkał skorzystać.

Iskra Kozińska opisuje dramatyczne wydarzenia z rzezi wołyńskiej, gdy mieszkańcy polskich wsi padli ofiarą rezunów – band ukraińskich, działających pod sztandarem UPA, a w często kierujących się utajonymi pretensjami i, co tu kryć, zwykłą chciwością. W tle polskich ofiar – kobiet, mężczyzn i dzieci, z odrąbanymi głowami i kończynami, przemykają ukraińskie gospodynie, rabujące ze spalonych polskich domostw prosięta i drób. Zamęczony polski ksiądz, któremu Ukraińcy wyrywają serce, został zestawiony z ukraińskim popem – błogosławiącym rezunów i ich narzędzia zbrodni. Obrazy przejmujące i mówiące same za siebie.

Barbara Iskra Kozińska kontrastuje sielankę z makabrą, ukazując, jak kruche są ludzkie marzenia i jak łatwo można stracić to, co jest nam najbliższe. Bolesna to konstatacja, ale w świetle wydarzeń wołyńskich wydaje się niezwykle prawdziwa. Opuszczony spalony dom Kozińskich, z którego Wincenty zabiera powieść Henryka Sienkiewicza, staje się symbolem odejścia dawnego świata, z którego popiołów musi powstać nowe. Czy powstanie?

Polecam powieść Czerwone niebo nad Wołyniem szczególnie tym, którzy chcieliby choć na chwilę przenieść się w urokliwy świat kresowej wsi. Ta utracona na zawsze rzeczywistość przetrwała we wspomnieniach części Polaków. Wygładzona przez lata wspomnień, uzyskała status polskiej sielanki, o której pamiętamy coraz rzadziej.

Tagi: historyczne