Recenzja książki: Ciemna materia i dinozaury

Recenzuje: Magdalena Galiczek-Krempa

Teorii na temat wyginięcia dinozaurów powstało na przestrzeni lat bardzo wiele. Badacze prześcigali się w pomysłach dotyczących tego, jaka katastrofa mogła mieć tak poważne konsekwencje, że przyczyniła się do całkowitego wymarcia blisko 75% gatunków zamieszkujących Ziemię, w tym królujących wówczas na niej dinozaurów. Ciemna materia i dinozaury Lisy Randall to pasjonująca podróż w głąb wszechświata, jak i w zamierzchłą historię naszej planety. To także w podany w sposób zaskakująco przystępny zbiór hipotez, badań i nowych teorii dotyczących tego, co dzieje się w najbliższym, ale także nieco dalszym sąsiedztwie Ziemi i jaki nasze kosmiczne towarzystwo może mieć wpływ na życie i na bezpieczeństwo naszej planety.

Lisa Randall jest naukowcem, fizykiem cząstek i kosmologiem na Uniwersytecie Harvarda. Dzięki jej lekkiemu i przystępnemu stylowi, a także licznym anegdotom i barwnym porównaniom książka Ciemna materia i dinozaury nie jest pracą obfitującą jedynie w naukowy żargon, ale przede wszystkim okazuje się wciągającą opowieścią z zakresu geologii, biologii i historii badań kosmosu.

Publikacja wywołuje jednak pewne skojarzenia z pracą naukową. Składają się na to wstęp, w którym autorka szczegółowo omawia zagadnienia, jakie tłumaczyć będzie w kolejnych rozdziałach książki, a także zakończenie, w którym roi się od podsumowań i wniosków, do których Lisa Randall powoli dochodzi na przestrzeni kolejnych rozdziałów. Takie uporządkowanie treści sprawia, że czytelnik już po lekturze wstępu wie, co w książce znajdzie i czego może się po niej spodziewać. Może też – jeśli dany fragment niespecjalnie go interesuje – po prostu go pominąć, by w kolejnym rozdziale przynajmniej fragmentarycznie przyswoić wyciągnięte przez autorkę wnioski.

Lisa Randall z ogromnym zainteresowaniem i pasją opowiada o odkryciach i teoriach, jakie zajmują współczesnych kosmologów i astronomów. Autorka tłumaczy, jak wiele trudności sprawia naukowcom udowodnienie wysuwanych hipotez i jak wiele teorii wciąż nie może doczekać się potwierdzenia. Powodem takiego stanu rzeczy nie jest brak wiedzy ogólnej (czy nawet - bardzo szczegółowej), ale ograniczenia związane z technologią czy odległościami, jakie napotykamy w kosmosie. Obiekty bardzo oddalone od Ziemi są dla nas praktycznie niedostępne. Nie ma sposobu, by na skraj Układu Słonecznego wysłać sondę, która w krótkim czasie prześle nam brakujące dane, dotyczące chociażby hipotetycznego obłoku Oorta.

Jeszcze trudniejszą okazuje się kwestia ciemnej materii, która wydaje się obecna we wszechświecie, ale z uwagi na to, że nie przejawia praktycznie żadnych oddziaływań (poza niezwykle słabym oddziaływaniem grawitacyjnym), wciąż nie możemy jej zbadać. Nie wiemy, z czego się składa, czy rzeczywiście nie oddziałuje w żaden sposób, czy też po prostu działa w sposób, którego nie jesteśmy w stanie przy obecnym stanie wiedzy i postępowi technologii zbadać.

Lisa Randall bardzo szczegółowo opisała także historie wymierania gatunków, jakie miały miejsce w bardziej i mniej zamierzchłych epokach istnienia Ziemi. Autorka tłumaczy, że były to procesy cykliczne i chociaż miały one destrukcyjny wpływ na większość żyjących ówcześnie organizmów, to gdyby do wymierania nie doschodziło, nie pojawiłyby się najprawdopodobniej nowe, bardziej zaawansowane formy życia, w tym ostatecznie człowiek.

Równie pasjonujące co historie związane z wymieraniem gatunków są w publikacji rozdziały poświęcone kometom i meteroidom. Autorka dowodzi, że obiektem, który spowodował wymarcie dinozaurów mógł być meteor bądź kometa o wielkości około 15 kilometrów. Obiekt ten z ogromną prędkością (około 70 km/s) uderzył w Półwysep Jukatan i przyczynił się do zaistnienia dramatycznych w skutkach zniszczeń. Jednak także i mniejsze obiekty kosmiczne uderzające w powierzchnię Ziemi są w stanie wyrządzić znaczne szkody. Już obiekt liczący kilkanaście metrów utworzy w Ziemi krater o powierzchni kilometra – nie mówiąc już o sile jego uderzenia, pyle i materii, które uniosą się po takiej kolizji.

Wnioski, jakie wyciąga Lisa Randall z przytaczanych faktów, badań i hipotez, są ciekawe, ale też bardzo zaskakujące. Autorka wskazuje bowiem potencjalny wpływ ciemnej materii na obiekty krążące we wszechświecie (komety, meteroidy), łącząc tę hipotezę z cyklicznymi uderzeniami – raz na 32 miliony lat – rozmaitych obiektów w Ziemię. Warto zapoznać się z teoriami Lisy Randall, warto przeczytać o tym, co obecnie zajmuje uwagę fizyków, kosmologów i astronomów. I chociaż badania te zwykłemu zjadaczowi chleba mogą wydać się zupełnie oderwane od rzeczywistości, to zrozumienie ich może przyczynić się do ogromnego postępu nauki.