"Pusta flasza cię odstrasza. Pusta krypta cię zaprasza". To jeden z cytatów z twórczości księdza Józefa Baki, które można znaleźć na wystawie poświęconej kapłanowi, otwartej w warszawskim Muzeum Literatury.
Kontrowersyjna postać księdza Józefa Baki - misjonarza, jezuity, wykładowcy retoryki i świetnego oratora - jawi się na wystawie przede wszystkim jako otoczona dwuznaczną sławą "piewcy śmierci niechybnej".Ten prowincjonalny zakonnik dla jednych stał się z czasem synonimem grafomana, barokowego wierszoklety, znanego z przytoczonego nawet w "Panu Tadeuszu" dwuwiersza: "Śmierć babula, jak cybula. Łzy wyciska, gdy przyciska..." dla innych - poetą późnego baroku, którego wiersze odznaczają się zaskakującą, oryginalną wersyfikacją i rytmiką.W roku 1766 w Wilnie ukazał się anonimowo zbiór modlitw i medytacji księdza Baki, pisanych pod wyraźnym wpływem hiszpańskich mistyków, zatytułowany "Uwagi rzeczy ostatecznych i złości grzechowej".Drugą częścią tego zbioru są - prezentowane na wystawie -"Uwagi śmierci niechybnej wszystkim pospolitej", związane z ikonograficznym motywem "dance macabre".
Wystawa w Muzeum Literatury prezentuje portrety adresatów "Uwag niechybnej śmierci", pochodzące z bogatej kolekcji muzeum. Wśród wizerunków przedstawiających osiemnastowieczną arystokrację, szlachtę i duchowieństwo znalazły się także portrety trumienne, charakterystyczne dla kultury sarmackiej i sztuki polskiego baroku. To właśnie do postaci z obrazów kierowane są przestrogi surowego kaznodziei.Ksiądz Baka nie oszczędza nikogo. Damom przypomina: "Nic po stroju, człek wór gnoju" i "W lot kapturki podrą szczurki", do młodych zwraca się "Cny młodziku, migdaliku", "Śmierć jak kot, wpadnie w lot", do starych: "Peruka oszuka, Na włosy są kosy". Z kolei słowa "Próżna flasza cię odstrasza, Próżna krypta cię zaprasza" dedykowane są "zabawnym, czy zatrudnionym chmielem głowom".Prezentowanym na wystawie cytatom księdza Baki towarzyszą ilustracje Jana Lebensteina do "Uwag..." i są wspaniałym przykładem twórczej inspiracji poezją późnego baroku. W tej samej konwencji utrzymane są pozostałe prace artysty. Na szczególną uwagę zasługują jego projekty witraży, po raz pierwszy prezentowane publiczności.Wystawie towarzyszy pokaz multimedialny przygotowany przez Joannę Żamojdo i Alberta Szostkiewicza, w którym występują Ida Nowakowska i Adam Fidusiewicz.
Wystawa w Muzeum Literatury będzie czynna do końca marca.
Jak podkreślają twórcy wystawy - nie tylko nie znamy żadnego wizerunku księdza Baki, ale także nie ustalono wielu faktów z jego biografii. Nie wiadomo, czy urodził się w roku 1707 czy 1706, na Litwie czy na Białorusi, jak podają niektóre źródła. Wiadomo natomiast, że w 1723 roku wstąpił do zakonu jezuitów, studia odbywał w Akademii Wileńskiej, a w roku 1735 przyjął święcenia kapłańskie.
Ksiądz Józef Baka był wykładowcą w kolegiach jezuickich, a w roku szkolnym1738/1739 wykładał retorykę w Akademii Wileńskiej. W roku 1739 otworzył, po spieniężeniu swoich dziedzicznych dóbr, placówkę misyjną w Błoniu, w powiecie ihumeńskim, zwaną "Missio Bakana".
Ksiądz Baka pod koniec życia był kaznodzieją Bractwa Dobrej Śmierci przy kościele jezuickim św. Kazimierza w Wilnie.
Zmarł nagle, 2 czerwca 1780 roku, podczas wizyty w Warszawie. Pochowany został w podziemiach kościoła jezuitów przy ulicy Świętojańskiej na Starym Mieście.
Źródło: www.czytelnia.onet.pl
