Ostatni pociąg
Meg Waite Clayton

Niedawno polecałam Wam film "Jedno życie" opowiadający o skromnym człowieku - sir Nicholasie Wintonie, który okazał się bohaterem, organizującym w czasie II wojny światowej transporty dla dzieci z Pragi do Anglii, zapewniając im również bezpieczne domy. Na długo przed premierą filmu wypożyczyłam w bibliotece książkę Meg Waite Clayton pt.: "Ostatni pociąg", także poruszającą temat kindertransportów, z tym że jej bohaterką jest do niedawna mało znana bojowniczka holenderskiego ruchu oporu - Geertruida (Truus) Wijsmuller. 

Głównym motywem książki jest oczywiście działalność tej niesamowitej kobiety, której małżeństwo z Joopem Wijsmullerem i brak potomstwa pozwoliły na pracą społeczną. Od 1933 Truus była związana z Komitetem ds. Uchodźców Żydowskich. Już wtedy sporadycznie wyjeżdża do Niemiec, aby przewieźć żydowskie dzieci do Holandii. Po Nocy Kryształowej osobiście spotkała się w Wiedniu z Adolfem Eichmannem, i kiedy ten rzucił jej wyzwanie zorganizowania transportu w ciągu pięciu dni i zebrania 600 (ani jednego mniej ani więcej) żydowskich dzieci w wieku od 4 do 17 lat, w szabat (bez rodziców) - zaskoczyła go poprzez zebranie tak dużej grupy w celu przetransportowania jej do bezpieczniejszych części Europy. Transport ten stał się jednym z pierwszych „Kindertransportów”, które przewoziły dzieci z Wiednia, Niemiec, Pragi i Polski do Holandii i Anglii, a Eichmann, wbrew początkowym obawom, pozwolił jej kontynuować akcję i zapełniać kolejne pociągi dziećmi, które rodzice oraz krewni desperacko próbowali uratować.

Ryzykując własnym życiem, do maja 1940 roku, zapewniła bezpieczeństwo ponad 10 000 dzieciom, głównie żydowskim. Autorka opowiada tę historię naprzemiennie z wydarzeniami toczącymi się w Austrii w latach 30 XX wieku, w których bohaterami są Stephan Neuman, piętnastoletni chłopak pochodzący ze znanej, zamożnej żydowskiej rodziny, który nie traktuje nazistów poważnie, uważając ich za hałaśliwych fanatyków, którzy nie mają wpływu na jego życie, a także jego chrześcijańska przyjaciółka, matematyczny geniusz - Žofie-Helene, której matka jest redaktorką antynazistowskiej gazety. Kiedy hitlerowski reżim przejmuje kontrolę, ich beztroskie dni zamieniają się w koszmar. Czy i oni znajdą się w transporcie organizowanym przez Wajsmuller i znajdą bezpieczny dom?

Przez wiele rozdziałów te wydarzenia mozolnie toczą się niezależnie od siebie, jako osobne historie, pełne opisów autentycznych zdarzeń i postaci, co czasami stawało się nurzące tak bardzo, aż chciało się przerwać czytanie i odłożyć książkę w kąt. Trudno też było nawiązać emocjonalną więź z bohaterami, ponieważ akcja często przenosiła się po krótkich rozdziałach. Jednak, gdy los w końcu postanowił je połączyć, akcja książki nabrała tempa i wszystko splotło się w kompletną, porywającą całość. Cieszę się, że cierpliwie dotrwałam do końca.

"Ostatni pociąg" nie tylko upamiętnia bohaterstwo Truus Wijsmuller, której sylwetka w czasach współczesnych staje się symbolem humanitaryzmu i życzliwości, których ideały powinny być przekazywane i kultywowane przez następne pokolenia. Obrazuje drastyczne zmiany, jakie zaszły w życiu ludzi po przybyciu okupanta, jak i ukazuje niechęć wielu państw do przyjmowania uchodźców z społeczności żydowskiej w czasie II wojny światowej. Podobieństwa do obecnych kryzysów uchodźczych w Europie są nieuniknione, co sprawia, że książka jest niezwykle aktualna i ważna. Gorąco polecam tę książkę wszystkim, którzy interesują się historią II wojny światowej i bohaterstwem jednostek w obliczu prześladowań oraz największych tragedii.

 Recenzja dla Wydawnictwo Kobiece "Ostatni pociąg" autorki Meg Waite  Clayton

Wyjątkowa pozycja na rynku literackim „Ostatni pociąg” autorki Meg Waite Clayton.  Z pewnością zalicza się do jednych z najlepszych pośród tematyki wojennej. Napisana z niezwykłym rozmachem powieść o bohaterce ratującej żydowskie dzieci i to z rąk samego Adolfa Eichmanna.

Autorka siedmiu bestsellerowych powieści, tym razem po raz kolejny  napisała książkę niezwykłą, zapierającą dech w piersiach, którą musicie przeczytać.

Napisała tę powieść na podstawie mnóstwa zebranych materiałów i dowodów historycznych.  Zachowując  przy tym formę beletrystyczną mogła sobie, w związku z tym,  pozwolić na trochę swobody w opowieści. Jak sama pisze: …”Ponieważ jest to jednak  raczej fikcja niż historia, pozwoliłam sobie na nieco swobody, by uczynić powieść bardziej interesującą.”…

Zainspirowana postacią Holenderki Truus Wijsmuller-Meijer, swoją książką składa hołd jej samej, dzieciom, które ratowała oraz licznym ludziom, bez których Kindertransporty nigdy by się nie odbyły.

W książce wyczuwa się prawdziwego ducha faktów, który jest ewidentnie fundamentem i trzonem całej powieści. Wplecione w fabułę daty historyczne dotyczące nocy kryształowej, anszlusu czy też młodego i wiernego wyznawanym ideałom biurokraty   Adolfa Eichmanna, nadają realistyczny wydźwięk całości. Są  świadectwem tamtych okrutnych czasów.

Tak też odebrałam tę książkę: jako hołd i świadectwo.

Do dzisiaj pewne szczegóły i fakty związane z operacją Kindertransportów pozostają niejasne. Różnie określa się datę pierwszego Kindertransportu z Wiednia oraz datę osobistego spotkania się Truus z Eichmannem.

Autorka przygotowując się do napisania tej powieści korzystała z autobiografii samej Truus, z materiałów gromadzonych przez amerykańskie Holocaust Memorial Museum, z wywiadów przechowywanych w Tauber Holocaust Library w San Francisco’s Jewish Family oraz w Children’s Services Holocaust Center i z wielu, wielu  innych.

Niewiarygodna historia prawdziwych bohaterów, którzy w okresie od 1938 roku do 01 września 1939 uratowali  dziesięć tysięcy istnień ludzkich. Pierwszy transport z dziećmi  wyruszył, według krótkich notatek prasowych 5 grudnia 1938 roku z Wiednia, a ostatni Kindertransport z terenów zajętych przez niemiecką Rzeszę wyruszył z Pragi 1 września 1939 roku – w dniu, w którym Niemcy uderzyły na Polskę,  rozpoczynając tym samym  II Wojnę Światową.

Większość dzieci z Kindertransportów nigdy więcej nie zobaczyła swoich rodziców. Uratowane, wyrosły na uznanych artystów, polityków,  naukowców, a szesnastoletni w tamtym  czasie Walter Kohn, wywieziony przez ciocię Trusię z Wiednia, został laureatem Nagrody Nobla.

Stephan Zweig, jeden z głównych bohaterów powieści,  pisarz, zaliczał się w latach 30. i na początku lat 40. XX wieku do najpopularniejszych autorów na świecie. Nie mogąc pogodzić się z obrotem wojny i z czarno rysująca się przyszłością ludzkości, wraz ze swoją żona popełniają samobójstwo. Jest rok: 1942, 22 lutego.

Ostatni prom z siedemdziesięciorgiem czworgiem dzieci na pokładzie odbija od brzegów Holandii 14 maja 1940 roku. To dzień, w którym Holandia poddała się Niemcom.

Opracowany przez Adolfa Eichmanna plan pozbawienia austriackich Żydów środków do życia i umieszczania ludności żydowskiej w gettach stał  się wzorcem obowiązującym w całej Rzeszy, a sam Eichmann zalicza się do najbrutalniejszych zbrodniarzy wojennych i ludobójców. To on nadzorował masowe deportacje Żydów do obozów zagłady. Po wojnie uciekł do Argentyny, skąd został porwany w 1960 roku i osądzony w Izraelu. Został uznany winnym zbrodni wojennych. Wyrok śmierci przez powieszenie wykonano w 1962 roku.

Aż niewiarygodne, że wydał wtedy zgodę „cioci Trusi” na Kindertransport z Wiednia, który rozpoczyna tę niezwykłą powieść.

Atmosfera historycznego miasta Wiednia w czasie mrocznych dni poprzedzających wybuch II Wojny Światowej.  Historia jednego  z najbardziej prominentnych rodów wiedeńskich, czekoladowy biznes, diabelski młyn  i powoli wkraczający coraz bardziej system nazistowskich Niemiec oraz faszystowskiego porządku świata, a to wszystko w obliczu prowadzonego portretu przemiany bohaterów pod wpływem nowych reguł i nowego ładu na świecie wprowadzanego przez Adolfa Hitler i jego ludzi.

Okrutny los rodzin żydowskich, Holocaust  i bohaterska walka  cioci Trusi zmagającej się  z własnymi problemami, otoczonej kordonem ludzi dobrego serca, wspierających ją w tej trudnej, ale jakże niesamowitej drodze ratowania żydowskich dzieci, które  to właśnie  zadanie, uczyniła dziełem swojego życia.

To tylko niektóre z elementów fabuły, spinającej prawdziwych bohaterów w jedność, w tej heroicznej walce, której fragmenty opisano na kartach tej powieści.

Po wojnie Instytut Jad Waszem uhonorował Truus Wijsmuller-Meijer tytułem „Sprawiedliwej Wśród Narodów Świata” Zmarła w roku 1978, a nekrolog opisywał ją jako „Matkę 1001 dzieci”.

Powieść niezwykła, wzruszająca do łez, czyta się ją jednym tchem, nie chce odkładać i  pozostaje  w pamięci na zawsze. Ja,  na pewno do niej powrócę.

Polecam z całego serca, a Wydawnictwo Kobiece – dziękuję za egzemplarz do recenzji.