Losy dobrego żołnierza Szwejka czasu wojny światowej
Jaroslav Hašek

Czesi są przez nas uważani za zabawny, trochę nierozgarnięty naród. Pepiki mówią przecież śmiesznym językiem, są sympatyczni i... mają Szwejka! Tak głupiutki bohater raczej nie miałby szans przedrzeć się do panteonu polskich herosów literatury, ale literatura czeska bez wahania przyjęła na swoje łono idiotę z urzędu. Postać wykreowana przez Jaroslava Haska bawi i jednocześnie uczy na kartach powieści „Losy dobrego żołnierza Szwejka czasu wojny światowej”, wcześniej znanej pod tytułem „Przygody dobrego wojaka Szwejka czasu wojny światowej”. Inicjatorem zmiany tytułu oraz autorem nowego przekładu tej książki jest Antoni Kroh, jak się okazało w czasie lektury - czechofil pełną gębą. Szwejk jest poczciwym sprzedawcą psów i wielbicielem opowiadania anegdot. Przed laty był także żołnierzem, ale został superarbitrowany z wojska z powodu wrodzonego idiotyzmu. Los chciał, że ponownie musiał zawitać w szeregi armii austro-węgierskiej, ponieważ wybuchła wojna światowa. Gdy już zorientował się, że zabito TEGO Ferdynanda, a nie Ferdynanda Kokoskę i nie drogistę Prusi, jako przykładny obywatel Szwejk postanawił bronić ojczyzny (czymkolwiek by ona nie była i jakich terenów nie obejmowała). Tak to zaczeła się jego (anty)wojenna przygoda. Szwejk jest bohaterem wyrazistym, nakreślonym grubą krechą. Wbrew pozorom (i zapewnieniom głównego zainteresowanego) nie jest skończonym idiotą. Przemawia przez niego przysłowiowa ludowa mądrość, nie można też odmówić mu bystrości. Wiele w nim samego Haška; autor najbardziej znanej czeskiej powieści był świetnym gawędziarzem, satyrykiem, niezbyt walecznym żołnierzem, ateistą, bolszewikiem. Niektóre jego cechy i przekonania zostały bezpośrednio przelane na Szwejka, inne są przez niego przekazywane pośrednio, najczęściej poprzez komizm. Hašek szczególną awersją darzył wojsko i tzw. obywatelskie obowiązki. Szwejk jest za to oddanym żołnierzem, który wytrwale próbował dotrzeć do swojej jednostki. Nie jest to przejawem hipokryzji pisarza, dlatego że wierne oddanie Szwejka przełożonym jest tylko okazją do ukazania absurdu ich rozkazów oraz w ogóle porządku panującego w wojsku. Podobnie rzecz ma się z innymi poglądami Haška. Uważa się, że jego alter ego w tej książce jest Jednoroczny Ochotnik - kolejna, po Szwejku, postać, dla której warto przeczytać tę powieść. Wspomniany już komizm oraz niewspominany pospolity humor zostały w tej książce użyte w dwojakim celu. Po pierwsze, dla ukazania czegoś ważniejszego i po drugie, jako cel sam w sobie.Trudno orzec, które użycie jest częstsze. Hašek robił wszystko, by wyśmiać pseudoheroizm i wojenne hasła, tak często rzucane w jego czasach. Najłatwiej było mu je atakować poprzez komizm. „Losy dobrego żołnierza Szwejka czasu wojny światowej” wciąż śmieszą, bo ich ludyczność jest oparta na schematach i ludowym humorze, który, odpowiednio użyty, jest wręcz ponadczasowy. Podobnie jak najsłynniejsza powieść czeskiego giganta literatury humorystycznej.

(Kliknij aby rozwinąć opinię)

Blisko 800 stron losów Szwejka. Włożonych w jego usta słodko - gorzkich komentarzy na temat wojny i stosunków międzyludzkich,. To nie jest zbiór anegdot, to nie tylko synteza dawnej epoki, ale aktualna publicystyka polityczna.

(Kliknij aby rozwinąć opinię)

Mając ochotę na coś dobrze napisanego, ale lekkiego, sięgnęłam ponownie po Szwejka. Czytałam ją już na studiach i wtedy zwracałam uwagę na gagi i to, jak Szwejk przyjmuje swoje losy, dole i niedole, szczególnie pobyt w szpitalu psychiatrycznym i kapelana pijaka. Teraz wróciłam do Szwejka, najpierw w kwietniu do audiobooka w wykonaniu Jerzego Stuhra, który jest genialnym audiobookiem, choć skróceniem (dodam, że losy Szwejka są przedstawione w całości, a usunięto opisy z części III, tak generalnie), a potem sięgnęłam po nowe tłumaczenie Szwejka.
Język jest soczysty, przypisy jasne, wszystko czyta się znakomicie. Jeśli chodzi o warstwę znaczeń i sensów to to moje obecne czytanie raczej wydobywało dobrą stronę osobowości Szwejka i całą warstwę polityczną powieści. Szwejk na tle machiny wojennej to osoba, która zachowała indywidualizm. Autorowi udało się radośnie i pogodnie oraz z humorem pokazać bezlitosny i bezduszny aparat biurokratyczny Austro-Węgier, bezsens i bezduszność wojny, która okalecza jednostki inteligentne i wrażliwe, a docenia głupków. Wojsko u Haska to machina biologiczna. Oni mają mieć jedynie biologiczne odruchy.
No a ta cała nadbudowa w książce pokazana została niezwykle lekko. Postacie w książce to niesamowicie pocieszne typy, każdy jest inny. W audiobooku odegranym przez Stuhra pokazano to modulacją głosu. Są też dowcipne komentarze narratora. To naprawdę książka napisana z wielkim talentem, a tłumacz się ze sprawy wywiązał.
Dodatkowo wspomniano moją okolicę i walki pod Komarowem. To u mnie.
Szwejk to chyba jedyna poza filmowym Chaplinem postać w kulturze tak tchnąca beztroską radością i pogodą ducha. Jego głupkowatość jest swoistą mądrością. On w tylu swoich historiach opowiada, że człowiek wobec losu to igraszka, nie mająca nic do gadania. Dlatego im się prędzej z tym pogodzi i będzie cieszyć się tym, co jest, tym lepiej dla niego. Jego przygody to seria gagów, ale i szczęśliwych zbiegów okoliczności. Z Lukasem stanowią parę outsiderów w wojsku, bo pozostali ludźmi, to jakby dwudziestowieczna para Don Kichot i Sancho Pansa.
Książka byłaby tragiczna, niczym 'Proces' Kafki, gdyby nie zabawna postawa życiowa Szwejka, który na wszystko patrzył od radosnej strony świata i zawsze miał nadzieję. Był jednym z tych maluczkich, bez których świat by padł z przerażenia, powagi i nudów. A poza tym, to książka zapowiadająca XX wiek. Szkoda, że autor jej nie skończył i trzeba się cieszyć, że można napisać niewiele, a jednocześnie zapełnić połowę parnasu literatury.

(Kliknij aby rozwinąć opinię)