Laur
Jewgienij Wodołazkin

Jakoś cicho o nowościach w literaturze rosyjskiej. Jakby jej epoka zakończyła się wraz ze śmiercią Tołstoja, Bułhakowa czy Pasternaka i po ich wielkich dziełach nie było już nic, co warto by przeczytać. Nie wiem, może i tak faktycznie jest, ale „Laur” Jewgienija Wodołazkina jest perełką, z którą warto się zapoznać, by chociaż na chwilę zajrzeć na pół- dziką Ruś dotkniętą marnością życia i przesiąkniętą mistycyzmem.

Główny bohater nosi cztery imiona. Wyznaczają one etapy jego życia- od dzieciństwa po starość.

Arsenija wychował dziadek, szanowany miejscowy znachor. Nauczył chłopca rozpoznawania chorób, przekazał tajemnice ziół i Wszechświata, dostrzegł również, że chłopiec przejawia niezwykły talent w leczeniu chorób. Spokojny, bezpieczny świat zakończył się wraz ze śmiercią Christofora. Arenij został sam. Jednak pewnego dnia do położonej na uboczu chaty trafiła młoda dziewczyna – Ustina. Młodzi zakochują się w sobie, żyją prawie w zupełnym odosobnieniu. Jednak to życie- niczym w rosyjskim romansie – nie potrwa długo. Ustina spodziewa się dziecka. Arsenij jest tak pewien swoich umiejętności, że odmawia ukochanej nie tylko opieki akuszerki, ale bagatelizuje jej duchową potrzebę spowiedzi i kapłańskiego błogosławieństwa ich związku. Jak grzech pychy wygnał upadłe anioły, tak Arsenij zostanie wygnany ze swojego raju. Ustina i dziecko nie przeżyją porodu. Rozpada się cały świat. Chociaż młody chłopak będzie walczył z Przeznaczeniem i samą Śmiercią, by dusze mu najbliższych osób powróciły do świata żywych, to jednak jego działania skazane jest na klęskę. Święty starzec uświadamia Arsenijowi, że w ramach pokuty może przeżyć swoje życie za kogoś.

Arsenij opuszcza swoją wioskę i przemierza targany zarazą kraj, gdzie jego ręce i wiedza czynią cuda- dosłownie wydzierając życie ludzkie śmierci. Sława doskonałego medyka poprzedza jego przybycie do kolejnych wiosek i miast, a wszystko, co czyni Arsenij, oddaje na chwałę Ustinie.

W wyniku nieprzewidzianego zdarzenia, za którym stały podłość i chciwość ludzka, Arsenij traci wszystko. Zdaje się nie tyle nawet doczesny majątek, co zdrowie psychiczne. Zmienia swoje imię na Ustin, zamieszkuje na przyklasztornym cmentarzu, wciąż umartwiając swoje ciało. Jego pomoc dla mieszkańców Pskowa ogranicza się teraz nie tylko do stawiana diagnozy, bo Arsenij- Ustin stał się szaleńcem Bożym, najprawdziwszym jurodiwym, który widział przeszłość ludzkiego serca, wypędzał diabły, a w duszy ludzkiej potrafił czytać jak w otwartej księdze.

Nieprzeciętne życie Ustina przerywa pojawienie się Florentyńczyka Ambrogia. On również posiada niezwykły dar – widzi przyszłość- zarówno wielkie wydarzenia, jak i takie, które dotyczą anonimowych dla kart historii osób. Ambrogio przybył do Pskowa, by uzyskać informacje na temat zbliżającego się końca świata. Wszak wszelkie znaki i pisma, księgi i uczeni od dawna głoszą, że teraz właśnie, już niedługo dopełni się kres tego świata. Jednak dokładna data nie jest nikomu znana, a Ambrogio chce ją poznać. Na ziemi ruskiej, tak odległej od jego słonecznej ojczyzny, poznaje Arsenija ( który powrócił do własnego imienia) i wraz z nim podejmuje pełną niebezpieczeństw wyprawę do Ziemi Świętej. Dwóch mistyków po drodze spiera się o sposób postrzegania świata i czasu, ale droga ta wiąże ich przyjaźnią.

Minie wiele lat nim Arsenij powróci do Pskowa. W Jerozolimie powierzył Bogu nie tylko swoje grzechy, ale i przeżycia innych ludzi, których poznał i, którym pomógł po drodze. Po powrocie Arsenij został mnichem i przyjął imię Ambroży – na pamiątkę swojego ukochanego, nieodżałowanego przyjaciela. W eremie wciąż leczy i pomaga ludziom w różnych przypadłościach, zdaje się posiadać boskie ręce do walki z chorobą i śmiercią. Ale Ambroży jest zmęczony, pragnie spokoju i odosobnienia. Zostanie pustelnikiem o imieniu Laur. I wtedy, na tym ostatnim etapie jego życia czas się zapętli i powtórzy się raz jeszcze to, co odebrało spokój duszy młodego Arsenija. Tylko aktorzy będą inni, ale on wciąż ten sam, tylko przygarbiony wiekiem i niedołęstwem, i noszący inne imię, będzie musiał  po raz drugi podjąć decyzję. Czy teraz u schyłku życia ten starzec, któremu Bóg zdaje się odebrał swój dar uzdrawiania, dobrze wybierze? Czy decyzja jaką podejmie pozwoli mu dokończyć życie w spokoju sumienia?

Ta książka jest magiczna, napisana jest bardzo lekkim piórem, zdaje się być przeźroczysta jak kryształ. Składa się z trzech części, narrator zaś jest osobą, która śledzi żywot Arsenija od samego początku, nie tylko po jego śmierć, ale prowadzi czytelnika tak, by mógł zajrzeć w czasy nam współczesne. Świetnie został oddany klimat marności i znikomości ludzkiego życia, wciąż przepełnionego strachem przed śmiercią i obawą przed życiem wiecznym. Powieść pełna przemyśleń dotyczących materii, czasu i przestrzeni, ale nie w sposób naukowy, a wręcz poetycki. Duży ukłon tutaj w stronę tłumaczki, która obcojęzyczną prozę przełożyła na język niezwykle delikatny, uczuciowy i subtelny( zaznaczyłam wiele fragmentów, by chociaż wyrywkowo powracać do tej historii). Na obwolucie książki czytamy, że autor stworzył swoją postać z historii wielu rosyjskich świętych, ale dodał też jeszcze różne motywy znane nam z baśni. „Laur” jest opowieścią o grzechu pychy, który doprowadził do upadku, ale i o pokucie, prostocie i potędze największych uczuć, i nieustającej walce życia ze śmiercią.

Książkę polecam wszystkim wielbicielom literatury rosyjskiej oraz każdemu, kto tęskni za prostymi historiami opowiedzianymi w piękny sposób.

Czarna śmierć zabijała miliony przez wieki. Jak ludzie radzili sobie z tą zarazą bez całej naszej ówczesnej technologii? Czy znachorzy umieli uśmierzyć ludzki ból i wygnać chorobę z ciała? Jak uczyli się rozpoznawać jej objawy? Poznajcie Arsenija, który od dzieciństwa uczył się jak pomagać ludziom, albowiem jego dziadek wyczuwał w nim coś niezwykłego. Coś, co przyniesie ludziom ulgę w potrzebie i uśmierzy ból. Czy się pomylił widząc w nim swojego następcę?

,,Laur" to naturalistyczna powieść rosyjska, na której łamach poznajemy życie Arsenija od maleńkości do wieku starczego. Książka jest podzielona na duże rozdziały zwane księgami, których tytuły idealnie obrazują stan emocjonalny Arsenija. Oprócz tego każdy rozdział jest podzielony na podrozdziały, co pomaga w czytaniu powieści. W całej stylistyce raziła mnie jedna rzecz - dialogi nie były wyraźnie oddzielone od reszty tekstu, przez co czasami miałam mętlik w głowie, ale nie jest to aż tak rażące, aby ujmować całości fabuły.

Tak naprawdę emocjonalna strona tej książki jest najważniejsza, jak również ukazanie społeczeństwa, którego zwyczaje różnią się trochę od naszych. Widzimy samotność Aleksieja, z której odrobinę ratują go rozmowy z Ustiną. Możemy dostrzec, jak bardzo jest potrzebny innym i jak wiele umie zaoferować, nie oczekując nic w zamian. Można rzec - medyk z powołaniem, ale takim prawdziwym, skrajnie innym niż nasze, w którym nie wystarczy za usługę medyczną zapłacić chlebkiem. Warto sobie przypomnieć, jak kiedyś doceniano życie i najprostsze jego aspekty.

Jewgienij Wodołazkin w ,,Laurze" powraca do pięknego stylu literatury, w którym na ledwie 340 stronach można ukazać rozwój ludzkiego życia, dogłębnie analizując targające nim emocje i cel, który mu przyświeca. Czytając ,,Laura" możemy wczuć się w naszego Arsenija, poczuć jego ból, tęsknotę, izolację, a wreszcie radość, oddanie i całkowitą ofiarę dla wyższego dobra. Jesteśmy obserwatorem w chatce jego dziadka, gdy ten uczy go podstaw zielarstwa i przekazuje mu swoją wiedzę o tym, jak leczyć ludzi. Emocji, które budzi w Czytelniku ta książka, dawno nie miałam okazji czuć tak dogłębnie. Absolutnie nie dziwi porównywanie Jewgienija do Umberto Eco, a jedna z najwyższych nagród rosyjskich ,,Wielka Księga" została mu przyznana jak najsłuszniej.

Udajcie się zatem w podróż z Arsenijem, Laurem, Medykiem do dawnej Rosji, w której dżuma harcuje w najlepsze i ludzie cieszą się prostymi sprawami. Do świata, w którym znachor był kimś najistotniejszym w wiosce i kimś najbardziej zaufanym. Oddalcie się od doczesnych spraw, których materializm czasem powala nasze portfele. Pozwólcie Arsenijowi pokazać Wam, że nie ma nic ważniejszego od drugiego człowieka. 

Czy jest to powieść wybitna? Nie wiem. Na pewno została świetnie napisana. Autor powybierał modne i u nas wątki z literatury popularnej, czyli wątek zielarki, wątek drogi, miłości i straty i napisał zajmującą powieść o staroruskim uzdrowicielu pustelniku. Wiadomo, jak to w literaturze rosyjskiej, mnich musiał być. Ta powieść opowiada o drodze życiowej jednego człowieka, najpierw sieroty, potem uzdrowiciela, potem pielgrzyma, a przez ten cały czas człowieka, który stracił miłość i czuł się winny. Pewnie i samotny. I chyba tylko w literaturze rosyjskiej mam takie 'samotności' tak opowiedziane. Poza tym jest to książka o duszy rosyjskiej, o tym że jest tam i okrucieństwo, i wiara w mistyków. Ludowość i barbarzyństwo. 
Na pewno jest to książka, której się prędko nie zapomina.