38 opowiadań
Thomas Bernhard ;

Thomas Bernhard to pisarz bez wątpienia ważny, jeden z ważniejszych i być może trudnych. Ja dotychczas odnosiłam takie wrażenie, ale po lekturze ,,38 opowiadań" nie jestem już o tym taka przekonana. Ileś lat temu polecono mi ,,Wymazywanie Rozpad", ale do tej nie zmierzyłam się z tą lekturą, choć sama nie wiem dlaczego. Wciąż wydawało mi się, że czytanie Bernharda będzie czymś ważnym, jakimś świętem. I tak się teraz złożyło, że po latach zamiast ,,Wymazywania" sięgnęłam po opowiadania. To jest jedna z tych książek, których lektura z niezrozumiałych dla mnie powodów zajęła mi sporo ponad miesiąc. Było to dla mnie zaskakujące, ponieważ lubię opowiadania, warsztatowo jest to świetnie napisana proza, a poza tym sporo w niej głębi i dość wyraźnego przekazu. Teraz mam poczucie, że wszystkie zawarte tu opowiadania są tak gęste, że trzeba czasu, aby je ,,przetrawić". Czytam je, formalnie są zwyczajne, ale czuję, że jest w nich coś więcej. Jakby Bernhard posiadł niezwykłą zdolność opowiadania o odczuciach, refleksjach i oglądaniu świata w sposób wielowymiarowy. Nastrój tych opowiadań zmieniał się linowo. Początkowe opowiadania były zdecydowanie socjologiczne, więcej tam było opowieści jak funkcjonuje się społeczeństwie, ale też opisywany był aspekt miasto - wieś, sporo było w nich złości. Sądzę, że to był ważny temat dla Bernharda. Jednym z pierwszych opowiadań w tym tomie, które mnie poruszyły, było ,,Jauregg". Bohater tego opowiadania, żyje w mieście, które mu przeszkadza. W związku z tym szuka dla siebie rozwiązania i w efekcie przeprowadza się na wieś. Okazuje się, że tam jest jeszcze gorzej niż mieście. Opowiadanie to pokazuje frustracje Bernharda, a z drugiej strony obrazuje jak funkcjonuje społeczeństwo austriackie. Z pozornie prostej fabuły można bardzo dużo wyczytać.

Kolejnym utworem, który zrobił na mnie większe wrażenie jest ,,Cieśla". I znowu mamy tu niby zwyczajną fabułę, ale mnóstwo w niej rozważań i obrazu  tego, jak autor się męczy w świecie, choć te początkowe opowiadania jeszcze nie są tak wprost egzystencjalne. W ,,Cieśli" Bernhard pyta wprost ,,ile trzeba mieć pieniędzy, żeby wyjechać tak daleko, by już nikt w żadnej sytuacji nie mógł człowiekowi zadać cierpienia..." (s. 95). I dalej w tym samym opowiadaniu stwierdza ,,Wszystko jest zawsze w naturze i z natury, natura ze swojej natury jest zbrodnicza." (s. 104). Już te pierwsze utwory pokazują z czym Bernhard się mierzył. Początkowo niby ze światem, a im dalej, tym bardziej wprost ze sobą. Jeśli więc początki były takie, a kaliber do końca wciąż się powiększał, to na końcu mamy już takie nagromadzenie bezpośrednich emocji, walki z samym sobą, że trudno, by nie zrobiło to na kimś wrażenia. Podążając za literacką ewolucją Bernharda docieramy do wielkiego bólu życia. Pisze o tym wprost w opowiadaniu ,,Młody pisarz" - nie wiem na ile autobiograficznym, ale jestem skłonna uznać, że trochę pisarza we własnej osobie mamy w każdym opowiadaniu. Pisze, że ,,Wszystko to było dla niego jedynie ,,cyrkiem". Niczego nie podziwiał. Już od dawna bolała go konieczność istnienia tutaj." (s. 238).

W dalszych opowiadaniach pojawia się również poczucie wyobcowania. Bernhard pisze o stawaniu do obcych ludzi, do nieznanego, że wzbudza to poczucie niepewności. Dla bohatera obce wzbudza strach, jak chociażby w króciutkiej migawce ,,Kobieta z odlewni i mężczyzna z plecakiem". Pięknie tam widać, jak bohaterka przygląda się nieznajomemu, ale wzbudza on w niej przerażenie. W kolejnym, ,,Na równi" bohater rozprawia się z relacją z rodzicami, obwiniając ich o to, że nie radzi sobie w życiu, bo rodzice nie uprzedzili go, co jest jego istotą. Było kilka opowiadań, w których bohater oskarża rodziców o to, że go nie chcieli, nie zauważali. Zapewne nie bez przyczyny temat ten pojawia się w kilku miejscach.

I tak, im dalej, tym bardziej opowiadania stają bardziej jednostkowe, związane z bólem istnienia, określeniem tego kim się jest, czy zmiana jest możliwa, co jest powodem nieszczęścia i męki na ziemskim padole. Pod koniec tego zbioru nie da się ukryć, że autor jest tykającą w środku bombą, że nagromadzenie emocji, obaw, żalu wylewa się z niego. Jego opowiadania stają się ze strony na stronę coraz bardziej osobiste, coraz silniej dotykające istoty człowieczeństwa. Chyba można powiedzieć, że Bernhard jest jednym z najbardziej humanistycznych pisarzy i jeśli ktoś nie jest gotowy na dużą dawkę człowieka, to lektura ,,38 opowiadań" może być trudna. Dla mnie to rewelacja. Maksimum człowieka w człowieku. Polecam.