Recenzja książki: W stronę Pysznej

Recenzuje: mrowka

Truizmem byłoby stwierdzenie, że w literaturze górskiej można się zakochać tak samo jak w górskiej wspinaczce. Opowieści utkane z tatrzańskich przygód, anegdot i doświadczeń, ubarwiane to poczuciem humoru, to aurą tajemniczości i grozy są lepsze niż niejedna powieść sensacyjna. Bohaterowie literatury górskiej, ludzie, którzy nie potrafią żyć z dala od ośnieżonych szczytów, urzekają swoją fantazją, odwagą, ale i siłą przyjaźni czy poświęcenia. To prawdziwi współcześni rycerze, kierujący się swoistym „górskim” kodeksem honorowym – potrafią z narażeniem życia szukać zaginionych towarzyszy, można na nich zawsze polegać – przecież przy wspinaczce zaufanie do asekurującego partnera musi być ogromne…

Książka „W stronę Pysznej” Stanisława Zielińskiego liczy sobie już niemal pół wieku. Kilkakrotnie wznawianą historię przypomina teraz kolejnemu pokoleniu wydawnictwo Zysk i S-ka: najnowsze wydanie ozdobione jest dodatkowymi pięknymi fotografiami Adama Brzozy – zdjęcia te przedstawiają głównie urok Tatr. Poza nimi znajduje się tu wiele ujęć w portretowy sposób prezentujących bohaterów historii – a także stare fotografie z początku XX wieku. „W stronę Pysznej” to przede wszystkim hołd złożony Józefowi Oppenheimowi, wesołemu lwowiakowi, niezrównanemu gawędziarzowi i człowiekowi, który przez wiele lat wyruszał w góry, żeby uratować zaginionych turystów bądź też – przenieść ich ciała w dolinę. Oppenheim nie spisywał swoich relacji, nie dbał o utrwalenie historii, którymi bawił towarzystwo. „Nie dbał o daty i adresy. Jeśli opowiadał, to po to tylko, żeby rzecz całą sprowadzić do anegdoty i rozweselić słuchaczy. Zresztą nikt mu przez ramię nie zaglądał do życiorysu. Gospodarował więc faktami na miarę fantazji i nastroju chwili”.

„W stronę Pysznej” to książka zbudowana na wspomnieniach, przeżyciach i komentarzach ludzi gór. Choć najważniejszą rolę odgrywa w niej Oppenheim, nie brakuje i wydarzeń, których świadkami byli jego towarzysze. Tom Józefa Zielińskiego nie należy do czystych gatunkowo form. Książka nie jest fabularyzowana, poszczególne jej rozdziały są wprawdzie skupione wokół konkretnych tematów (narciarstwo, wspinaczka, pogotowie ratownicze, śmierć w górach, tajemnicze wypadki, „wyrypy” czyli wyprawy bez konkretnego planu i długich przygotowań), lecz zamiast opowiadań mamy coś na kształt wspomnień, często podbarwianych anegdotami – czasem to utrwalone w zbiorowej świadomości quasi-reportaże, opisy kolejnych przygód, dowcipy, wierzenia i gawędy snute w schroniskach. Uzyskujemy zatem wielostronną ocenę życia i zachowania Oppenheima – ale także i przeżyć jego przyjaciół.

Nie ulega wątpliwości, że „W stronę Pysznej” to historia spisana dla upamiętnienia niebanalnego życia człowieka związanego z górami. Tyle że w trakcie lektury o Józiu Oppenheimie co chwilę się zapomina – na pierwszym planie wyrastają natomiast Tatry: majestatyczne, groźne i piękne. Swoista filozofia gór, nieobca wspinaczom, zostaje zaprezentowana jako niewytłumaczalny (niemożliwy do pojęcia) magnes, nakazujący wyprawy wbrew zdrowemu rozsądkowi. Bohaterowie pierwszych tatrzańskich wyryp i narciarskich zjazdów rozpoczynali przygodę z Tatrami jeszcze przed pierwszą wojną światową. A przecież ich doznania, historie przypominane w tej książce, działają także na wyobraźnię współczesnych czytelników. Schroniska górskie, techniki pokonywania ścian Tatr czy zjeżdżania na nartach – to wszystko robi na kolejnych pokoleniach odbiorców niemałe wrażenie. Jednak w tym tomie – w odróżnieniu od większości pozycji z literatury górskiej – najważniejsza wydaje się śmierć. Opisy kolejnych kończących się tragicznie wypraw to oczywiście przestroga przed nadmierną brawurą, pomnik postawiony ludziom gór, ale i jedno ze źródeł niezwykłości książki.

Od tomu Zielińskiego trudno się oderwać: to wciągająca wartka opowieść o tym, co w górach najpiękniejsze i najstraszniejsze zarazem. Lektura niebanalna i ciągle nie tracąca na aktualności. Literatura górska w najlepszym wydaniu.

Izabela Mikrut