Recenzja książki: Rosja i narody. Ósmy kontynent. Szkic dziejów Eurazji.
Recenzuje: LUCEK
Rosja, szczególnie, gdy weźmiemy pod uwagę okres istnienia ZSRR, jawi się jako monolit - niepodzielny i jednolity. Dopiero rozpad Związku Radzieckiego i powstanie w wyniku tego nowych państw w Europie i w regionie Kaukazu oraz Azji Centralnej uświadomiło niektórym z nas jak różnorodny jest to twór. Nadal, pomimo uniezależnienia się byłych republik radzieckich, w granicach Rosji mieszka wiele narodów. Współtworzą one historię tego kraju praktycznie od samego początku jego istnienia.
Wojciech Zajączkowski w swojej książce, o której sam pisze, że: „nie jest to synteza dziejów Rosji, ani też praca naukowa, lecz esej historyczny, mający na celu ukazanie nie-rosyjskiego wymiaru dziejów Rosji (…)”, pokazuje jak duży wpływ na kształtowanie się tego państwa i na jego współczesny charakter wywarł czynnik narodowościowy i ogromne zróżnicowanie etniczne kraju. Przedstawia on dzieje Rosji od czasów księstwa ruskiego, aż do współczesności, przez pryzmat tożsamości narodowej i roli jaką odegrała w ważnych i przełomowych momentach historycznych. Przyglądając się współczesnym konfliktom zbrojnym toczącym się na terenie Rosji bądź byłych republik radzieckich, nie zdajemy sobie sprawy jak wiele z nich ma swoje źródło w problemach narodowościowych, z jakimi boryka się ten kraj od samego początku swojego istnienia. I gdy wydawało się, że 60 lat panowania komunizmu stłumiło je wszystkie lub odsunęło na margines, a z różnorodnych narodów udało się stworzyć jeden – radziecki, to one wybuchły z nową siłą, a żywioł narodowy, przekazywany z pokolenia na pokolenie, pomino ucisku i wzmożonej homogenizacji, przetrwał.
Zajączkowski swoją książką pozwala nam zrozumieć i zagłębić się w problematykę tak aktualną dzisiaj: Abchazja i Osetia Południowa, Górny Karabach, Czeczenia i Inguszetia, Krym – wszystkie te miejsca zapalne swoją genezę mają w czynniku narodowościowym, a także w błędnej polityce przesiedleń i podziałów administracyjnych epoki komunizmu. Jak konkluduje autor, tym co okazało się trwalsze od wielkiego imperium ZSRR, była rzeczywistość społeczna. Wojciech Zajączkowski, historyk i dyplomata (aktualnie ambasador polski w Rumunii), dokonał rzeczy niezwykłej. Pomimo wielości badań naukowych i publikacji historycznych dotyczących Rosji, udaje mu się odnaleźć temat, który został niejako zaniedbany i niedopracowany. Ponadto napisał, jak sam to nazywa, esej historyczny, który czyta się niczym powieść sensacyjną, która ma swoje momenty przełomowe i punkty kulminacyjne, w której przewijają się barwne postacie i niezwykli bohaterowi, a dodatkowego smaku dodaje fakt, że autor opisuje prawdziwe wydarzenia z historii Rosji.
„Ósmy kontynent” napisany jest lekkim, potoczystym językiem, wydarzenia historyczne przedstawione są w sposób ciekawy i nie nudzą po chwili. Książce Zajączkowskiego szczególną wartość nadaje to, że autor nie próbuje narzucać nam jakiejś jednej wersji wydarzeń, nie twierdzi, że ma monopol na rację. Pokazuje wydarzenia z różnych perspektyw nie faworyzując żadnej z nich. Z pokorą i szacunkiem doświadczonego historyka przedstawia czytelnikowi wszystkie wersje i to jemu zostawia ostateczną ocenę.
Dodatkowymi, choć nie do końca dopracowanymi, atutami wydania są mapy umieszczone na początku i końcu książki. Pomysł bardzo dobry, gdyż w trakcie lektury niejednokrotnie pojawia się potrzeba umiejscowienia poszczególnych wydarzeń, jednak wydawcy umieścili tylko dwie mapy i to niezbyt dokładne. W rezultacie i tak musiałem się posiłkować atlasem. Ciekawym dodatkiem kończącym każdy rozdział są notki uszczegóławiające, zawierające biografie niektórych postaci historycznych, opisy ważniejszych wydarzeń i przełomowych momentów w dziejach Rosji. Umieszczenie ich na końcu odciąża główny tekst, dzięki czemu nie traci on nic ze swojej dynamiki. A jednocześnie osoby bardziej zainteresowane mogą dzięki nim uzupełnić swoją wiedzę.
