Recenzja książki: Podhalanie. Wokół tożsamości
Recenzuje: Danuta Szelejewska
Kultura Podhala wywarła ogromny wpływ na dzisiejszy stan Tatr. Jej propagatorkami są Stanisława Trebunia-Staszel oraz Agnieszka Gąsienica-Giewont, które w książce Podhalanie. Wokół tożsamości (dopełnienie wystawy Podhalanie) opowiadają o życiu, tradycjach i charakterach ludzi z Podhala.
Publikacja Wydawnictwa Tatrzańskiego Parku Narodowego jest refleksją nad przeszłością, tradycją oraz regionalną przynależnością grupy zwanej Góralami Podhalańskimi. Rzut oka na dawne czasy pozwoli czytelnikowi poznać góralski rodowód (akcje osadnicze, bastion zbiegostwa, górscy Cyganie i społeczność żydowska, pnioki, krzoki i ptoki), odczuć moc Orkanowego przesłania (Władysław Orkan – podhalański poeta spod Gorców, duchowy ojciec podhalańskiego regionalizmu), sięgnąć początku wypasu owiec (dziś pasterstwo nie przynosi już wielkich dochodów, a owce hodowane są przede wszystkim dla kupowanych przez turystów oscypków), towarzyszyć góralom podczas kolejno następujących po sobie pór ich życia oraz wstąpić w rodzinny krąg (wielodzietny i wielopokoleniowy).
Czytelnik znajdzie w lekturze górala sportretowanego (zdecydowany, zaradny, z szacunkiem do tradycji, zachowujący grupową solidarność i silne poczucie regionalnej tożsamości), wsłucha się w zanikającą coraz bardziej góralską gwarę, przyjrzy kulturze religijnej oraz rodzinnej tradycji. Pozna też dostrzegane przez współczesnych mieszkańców Podhala zalety regionu (walory przyrodnicze i krajobrazowe Tatr, muzyka góralska, pracowitość, silne relacje międzyludzkie) oraz zagrożenia (dewastacja krajobrazu przez nieodpowiednią architekturę i reklamy, zatory komunikacyjne na podhalańskich drogach, wyprzedawanie ojcowizny, pogoń za pieniądzem, masowa turystyka, migracja ludności, zanikanie tradycyjnych codziennych obyczajów).
Książka Podhalanie. Wokół tożsamości to szeptana przez górali opowieść o góralskim świecie. To osnute legendą obrazy minionych lat, ale i spojrzenie na współczesne życie u stóp Tatr. Barwność przekazu czyni treść ciekawą w odbiorze. Oprócz faktów historycznych (daty, nazwiska, daty, narodowości), czytelnik znajdzie w lekturze legendy, opowieści, wspomnienia, porzekadła, góralskie śpiewki, mnóstwo cytatów. Są refleksje z pasterskiego nauczania Karola Wojtyły oraz przemyślenia księdza Józefa Tischnera. Są realizowane pod Tatrami projekty etnograficzne, spostrzeżenia etnografów, antropologów, przyrodników, folklorystów, miłośników kultury góralskiej. Każdy rozdział kończą pochodzące z wielu źródeł czarno-białe i kolorowe fotografie oraz portrety autorstwa Jacka Poremby. Pomocą służy bibliografia. Okładka w lnianej oprawie, bez ilustracji i widocznych nadruków, jest niczym proste, surowe życie górali. Do publikacji dołączony został zeszyt z fotoreportażem Bartka Solika, przedstawiający Podhale i jego mieszkańców dzisiaj.
Publikacja Wydawnictwa Tatrzańskiego Parku Narodowego skierowana została nie tylko do badaczy góralszczyzny (jak się okazuje, jest ich całkiem sporo). Ponieważ Podhale należy do najbardziej popularnych, atrakcyjnych i najchętniej odwiedzanych regionów Polski, dobrze jest wiedzieć o nim coś więcej. Książka Podhalanie. Wokół tożsamości wiedzę czytelnika pogłębi.
