Recenzja książki: Kultura popularna i tożsamość młodzieży. W niewoli władzy i wolności

Recenzuje: Katarzyna Krzan

Kultura popularna, choć towarzyszy nam na co dzień i choć traktujemy ją jako coś oczywistego, tak naprawdę jest zjawiskiem złożonym. Zasady nią rządzące są na tyle skomplikowane i nieprzewidywalne, że naukowy dyskurs jej poświęcany staje się coraz bardziej rozbudowany. To, co dla przeciętnego użytkownika popkultury jest oczywiste, dla badacza kultury może być zaczątkiem rozważań i refleksji opartych na licznych przypisach i odwołaniach do innych myślicieli.

Kultura popularna i tożsamość młodzieży Zbyszko Melosika jest publikacją, która podejmuje niełatwe wyzwanie opisania współczesnego stanu popkultury (a raczej jednego z etapów rozwoju ciągle zmieniającej się przecież kultury) w kontekście próby zdefiniowania, czym jest obecna młodzież.

W latach 60, 70, a nawet 80 ubiegłego stulecia kategoria młodzieży była łatwa do zdefiniowania. Co więcej, młodzież wyraźnie odróżniała się od dorosłych i dzieci. Charakteryzował ją przede wszystkim bunt wobec zastanej kultury i obyczajowości. Jak wiemy, młodzieżowe ruchy przyczyniły się do kilku spektakularnych rewolucji, zmieniających oblicze świata.

Dawniej młodzi ludzie jednoczyli się w grupy o podobnych poglądach. Nosi charakterystyczne stroje, słuchali określonej muzyki, definiowali siebie w opozycji wobec innych grup. Byli zdefiniowani i konkretni. Obecni nastolatkowie są bardziej rozmyci, mniej konkretni. Nie grupują się w stałe, jasno określone subkultury. Co więcej – nigdy nie przestają być młodzieżą. Jeszcze pod koniec XX wieku znalezienie pracy i założenie rodziny stanowiło koniec młodości - zaczynała się dorosłość, związana z odpowiedzialnością. Teraz to się zmienia. Obecni trzydziestolatkowie, choć utrzymujący  rodziny, nie rezygnują z młodzieńczych pasji. Co więcej – zarabiają, więc stać ich na realizowanie planów. Chodzą na koncerty, uprawiają różnego typu aktywności dotąd przypisywane nastolatkom. Rynek widzi ich potrzeby, stawiając na reaktywowanie zespołów muzycznych z ich młodości. Powracają do łask muzycy z lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Górna granica wieku młodzieży nie jest już określona.

Zbyszko Melosik zwraca uwagę na coraz popularniejszą w badaniach kulturowych kategorię „globalnego nastolatka”. Jego tożsamość nie jest związana z narodowością, lecz raczej z kulturą masową. Na tym obszarze globalny nastolatek znajduje porozumienie z innym globalnym nastolatkiem z odległego kulturowo kraju. Są w stanie się „dogadać” językiem YouTube’a, Facebooka czy muzycznych stacji telewizyjnych. Różnice nie mają dla nich znaczenia - pod warunkiem, że nie dotyczą gustów.

To, co podobać się może w obszernej przecież książce Melosika, to umiejętność płynnego przechodzenia od dyskursu naukowego na najwyższym światowym poziomie do analiz takich fenomenów kultury popularnej jak Hello Kitty, wczasy all inclusive czy przyjmowanie za oczywistość istnienia restauracji szybkiej obsługi. Książkę podzielono na trzy części. Pierwsza, najbardziej teoretyczna, dotyczy globalnych i popkulturowych prób zdefiniowania tożsamości młodzieży w kontekście globalizacji i wszechobecności kultury popularnej oraz ich wpływu na wizerunek współczesnego nastolatka. W drugiej części autor przedstawia konkretne, najbardziej charakterystyczne przykłady przejawów kultury popularnej. Są to: McDonald’s, coca-cola, prozac, Facebok, celebryci, oryginał kontra podróbka oraz kategoria autentyczności. Trzecia część skupia się na wolności i kontroli jako mniej lub bardziej subtelnych sposobach manipulacji. Nie sposób streścić tak wielu problemów poruszanych w tym opracowaniu w krótkiej recenzji. Tom stanowi doskonałe kompendium wiedzy o najnowszej kulturze bez ostatecznych definicji. Zmusza do myślenia i głębszej refleksji, a przy tym jest fascynującą lekturą. 

Autor przywołuje znane definicje globalizacji, kultury popularnej, masowej, ale nie powtarza ich po raz setny, skupia się raczej na najnowszych badaniach i próbach zdefiniowania zjawiska. Dzięki temu opracowanie czyta się znakomicie, poruszane tu problemy opisane zostały w sposób jasny, a zarazem pozwalają czytelnikowi na własne wnioski i snucie swoich rozważań. Melosik zasiewa w czytelniku ziarno, które bujnie kiełkuje.