Recenzja książki: 555 zagadek o Tatrach
Recenzuje: Danuta Szelejewska
O krzyżu na Giewoncie słyszeli niemal wszyscy. Wielu wjechało kolejką na Kasprowy Wierch. Niektórzy wspięli się na Rysy lub przeszli Orlą Perć. Tatry kryją jednak wiele innych, równie pociągających, tajemnic, czego dowodem jest zapraszająca na najwyższe szczyty polskich gór publikacja Wydawnictwa Bezdroża, zatytułowana 555 zagadek o Tatrach (uzupełniona wersja książki 500 zagadek o Tatrach).
Wybitny polski wspinacz lat 50. i 60. XX wieku, taternik, alpinista oraz górski fotograf i publicysta Czesław Momatiuk, korzystając z własnych wysokogórskich doświadczeń oraz powołując się na fachową literaturę, oddaje do rąk czytelników tatrzańską zgadywankę. Poruszone w lekturze tematy są złożone: każdemu z pięćdziesięciu zagadnień przyporządkowano dziesięć pytań (sposób postawienia pytania wzbudza chęć znalezienia odpowiedzi). Uzupełniono je o dziewięć panoramicznych zdjęć tatrzańskich grani, na których zaznaczono liczbami pięćdziesiąt pięć najbardziej charakterystycznych obiektów: szczytów, jezior, przełęczy i dolin (zadaniem czytelnika jest dopasowanie właściwej nazwy do wskazanego miejsca). W drugiej części książki zamieszczono rozbudowane odpowiedzi.
Poruszone przez Momatiuka zagadnienia dotyczą obszaru i budowy Tatr, ukształtowania terenu, flory oraz fauny, wypasu owiec, folkloru, szlaków, skali trudności, dawnych górskich kopalń i hut, zdobywców tatrzańskich urwisk, góralskich odkrywców oraz przewodników, sprzętu taternickiego, narciarskich tras zjazdowych oraz okupacyjnych problemów. Autor poświęca uwagę gazdowaniu u podnóża gór, przygląda się Anusinowym Oczom i perci najhonorniejszej. Docenia działających zgodnie ze słowami Nie pytaj, kto woła pomocy ratowników górskich. Przytacza dziesięć fragmentów wybranych ze znanych powieści i opowiadań tatrzańskich oraz urywki utworów zdobiących antologie poezji polskiej (czytelnik musi odgadnąć, spod czyjego pióra wyszły). Zachwyca się góralską muzyką.
Poetycko zbudowane zdania pobudzają do refleksji. Mnożą się też pytania: Czy w Tatrach można znaleźć ukryty skarb? A może coś jeszcze cenniejszego? Co to są kurniawy? Skąd pochodzi nazwa żlebu „Pod wysranki”? (Być może zapuszczający się w tę okolicę kupcy czy grasujący niedaleko zbójnicy mieli zwyczaj schodzić do tego żlebu, żeby… Ale nie ma jeszcze na to dowodów). Bogata treść publikacji utwierdza w przekonaniu, że wysokogórską część Tatr bez wątpienia można zaliczyć do najwyższej kategorii pod względem atrakcyjności.
Lektura jest interesująca. Oprócz wrażeń natury estetycznej czytelnik otrzymuje dawkę wiedzy z dziedziny geografii, topografii, historii, etymologii i glacjologii. Są daty, nazwiska, wydarzenia, a także góralskie pojęcia, przysłowia oraz fragmenty utworów literackich. Tekst poparty został czarno-białymi ilustracjami (wykaz źródeł zamieszczono na końcu książki). Pomocą służy bogata w pozycje Wybrana bibliografia publikacji o Tatrach wydanych w latach 1945-2020.
Wydawnictwo Bezdroża oddało do rąk czytelnika publikację godną polecenia. Warto wczytać się w treść 555 zagadek o Tatrach, warto również przyjrzeć się wysokogórskim krajobrazom, a tym samym zadumać nad wielkością najwyższych polskich gór.
