5 ciekawostek o Nagrodzie Nobla w literaturze

Najbardziej prestiżowym wyróżnieniem w literackim świecie zdecydowanie pozostaje Nagroda Nobla. Na przestrzeni lat otrzymało ją wielu pisarzy z całego świata. Jakie sekrety skrywa Nobel? Poznajcie 5 ciekawostek na temat Nagrody!

Nagroda Nobla to wyróżnienie, które zaczęto przyznawać w XX wieku. Przysługiwało ono osobom, które dokonały czegoś niesamowitego w dziedzinie naukowej, literackiej, lub w działaniach na rzecz pokoju. Nagroda zaczęła być przyznawana zgodnie z ostatnią wolą fundatora Alfreda Nobla, czyli wynalazcy dynamitu. Najczęściej wyróżnienie otrzymują osoby żyjące. W każdym roku maksymalnie trzy osoby w danej dziedzinie mają szansę na wygraną. Inaczej ma się sprawa w przypadku pokojowej nagrody, którą może otrzymać cała instytucja. Co jeszcze warto wiedzieć na temat Nagrody?

5 ciekawostek o Nagrodzie Nobla w dziedzinie literatury

Wyróżnienie to jest przyznawane od ponad stu lat, co oznacza, że nie brakowało wokół niego kontrowersji. Okazuje się, że nikt w tej dziedzinie nie zdobył nagrody dwa razy. Od lat 70. zaszczyt ten nie może zostać przyznane pośmiertnie. Koniecznie sprawdźcie, co jeszcze warto wiedzieć na ten temat!

1. Nagroda nie została przyznana zaledwie siedem razy

Literacką Nagrodę Nobla przyznaje się od 1901 roku. To by oznaczało, że w 2024 roku laureat otrzyma ten zaszczyt po raz 123. Tak naprawdę jednak na przestrzeni lat przyznano 116 Nagród Nobla w dziedzinie literatury. Nikt nie dostał  wyróżnienia w siedmiu przypadkach: 1914, 1918, 1935, 1940, 1941, 1942 i 1943 roku. W statucie Fundacji Nobla istnieje zapis: 

Jeśli żadna z rozważanych prac nie okaże się ważna, o czym mowa w pierwszym akapicie, nagroda pieniężna zostanie zarezerwowana do następnego roku. Jeśli nawet wtedy nagroda nie zostanie przyznana, kwota zostanie dodana do ograniczonych funduszy Fundacji

Mniej nagród było przyznawanych podczas I i II wojny światowej. 1935 roku jednak faktycznie Szwedzka Akademia uznała, że nie ma odpowiedniego kandydata na otrzymanie wyróżnienia. 

2. Współdzielona nagroda przyznana tylko cztery razy 

Chociaż w innych dziedzinach współdzielona Nagroda Nobla była niezwykle często przyznawana. Tak było między innymi w przypadku Marii Skłodowskiej-Curie, która otrzymała wyróżnienie w dziedzinie fizyki wraz ze swoim mężem. W dziedzinie literatury, nagroda pomiędzy dwoma laureatami została podzielona tylko cztery razy w latach 1904 (Frédéric Mistral i José Echegaray), 1917 (Karl Gjellerup i Henrik Pontoppidan), 1966 (Szmuel Agnon i Nelly Sachs) i 1974 (Eyvind Johnson i Harry Martinson). 

Wyżej wspomniani pisarze wcale nie stworzyli swoich dzieł wspólnie. Zostali oni wyróżnieni za różne publikacje. Do dzisiaj nie zostało dokładnie określone, dlaczego w tych latach nagroda została podzielona. Komentatorzy podejrzewają, że mogło to mieć związek ze względami politycznymi.

W latach 70. ustalono politykę, stwierdzającą, że każdy z dwóch kandydatów musi sam być godzien nagrody i, że pomiędzy kandydatami musi istnieć między pewna wspólnota uzasadniająca procedurę.

3. Najmłodszego i najstarszego laureata dzieliło prawie pięćdziesiąt lat

Od 1901 roku nagrody nie zdobył żaden pisarz mający mniej niż czterdzieści lat. Najmłodszym laureatem był 41-letni Rudyard Kipling, czyli autor między innymi Księgi dżungli. Został on uhonorowany wyróżnieniem Akademii w 1907 roku za:

siłę obserwacji, oryginalność wyobraźni, męskość idei i niezwykły talent narracyjny, które charakteryzują twórczość tego światowej sławy autora

Najstarszą laureatką Nagrody Nobla w dziedzinie literatury Doris Lessing, która otrzymała to wyróżnienie dokładnie sto lat później, czyli w 2007 roku. Kobieta dorastała w Afryce i sporą część swojej twórczości poświęciła właśnie temu kontynentowi. Podczas przyznawania wyróżnienia autorka miała 88 lat. Z powodu problemów zdrowotnych nie mogła odebrać nagrody osobiście oraz uczestniczyć w uroczystości. W zamian jednak wykład noblowski wygłosił w jej imieniu jej agent. Akademia mówiła o niej tak: 

ta epicka poetka kobiecego doświadczenia, która ze sceptycyzmem, ogniem i wizjonerską mocą poddała podzieloną cywilizację wnikliwej analizie

4. Dwa razy odmówiono przyjęcia nagrody

Zaledwie dwa razy odmówiono przyjęcia prestiżowego wyróżnienia. Stało się to w 1958 roku. Borys Pasternak został zmuszony przez swój kraj ojczysty, czyli Rosję do tego, aby zwrócić nagrodę. Ta odmowa nie zmieniła jednak ważności samej nagrody. Pisarz krótko po dowiedzeniu się o wygranej, wysłał do Szwedzkiej Akademii telegram o treści: 

Niezmiernie wdzięczny, wzruszony, dumny, zdumiony, zawstydzony

Kilka dni później wysłał on jednak kolejny komunikat, który nie był już tak pozytywny i brzmiał: 

Biorąc pod uwagę znaczenie, jakie to wyróżnienie ma w społeczeństwie, do którego należę, muszę odrzucić tę niezasłużoną nagrodę, która została mi wręczona. Proszę, nie odbierajcie mojego dobrowolnego odrzucenia z niezadowoleniem.

Po raz kolejny nagrodę, w 1964 roku, odrzucił Jean-Paul Satre, co także nie wpłynęło na jej ważność. Wszystko przez jego osobiste powody. Francuski pisarz zwykle odmawiał oficjalnych zaszczytów, niezależnie od tego, jakiej rangi nagrody to były. Twierdził on, że pisarz przyjmujący tego typu zaszczyt powiązałby swoje osobiste zobowiązana z instytucją przyznającą nagrodę. W oświadczeniu ubolewał on nad tym, że jego odmowa przyjęcia wyróżnienia wywołała niemały skandal. Nie miał on na celu znieważyć Szwedzkiej Akademii. 

5. Kobiety w znaczniej mniejszości

W dziedzinie literatury nagrodę zdobyło zaledwie 17 kobiet. Po raz pierwszy, w 1909 roku, laureatką była Selma Lagerlöf. Co ciekawe pięć lat później kobieta sama została wybrana do Szwedzkiej Akademii. Otrzymała ona wyróżnienie za wzniosły idealizm, żywą wyobraźnię i duchową percepcję. Wśród tych siedemnastu kobiet znalazły się aż dwa polskie nazwiska. 

W 1996 roku była to Wisława Szymborska. Została ona nagrodzona za: 

poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości.

Lata później, bo w 2018 roku Akademia przyznała nagrodę Oldze Tokarczuk. Otrzymała ona wyróżnienie za: 

za narracyjną wyobraźnię, która z encyklopedyczną pasją przedstawia przekraczanie granic jako formę życia

Nagroda Nobla 2024

Już 7 października 2024 r. rozpocznie się tegoroczny Tydzień Noblowski. Od 8 października poznawać będziemy laureatów w poszczególnych dyscyplinach. Na początek ujawniony zostanie laureat w dziedzinie fizyki (8.10), dzień później - nagrodzony zostanie chemik lub chemiczka. 10 października o godz. 12:50 ogłoszony zostanie laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Na ten moment nie wiadomo więc jeszcze, kto otrzyma to wyróżnienie z rąk Akademii. W kolejnych dniach przyznana zostanie Pokojowa Nagroda Nobla (11.10) oraz Nagroda Banku Szwecji im. A. Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych (14.10).

_{źródła: www.nobelprize.org ; www.literaturelust.com ; blog.bookstellyouwhy.com}