Saga o jarlu Broniszu. Tom I. Zrękowiny w Uppsali
Władysław Jan Grabski

To obszerna powieść historyczna, w której postacie historyczne przeplatają się z bohaterami fikcyjnymi. To taka solidna powieść historyczna. Podkreślam to słowo, bo obecnie wiele tzw. powieści historycznych kompletnie nie jest opartych na tamtej mentalności i brakuje im realiów epoki, o języku nie wspominając. Tutaj jest inaczej, co jak podkreślono w przedmowie, było o tyle trudne dla autora, że pisał to w czasie okupacji niemieckiej, a jak wiadomo, raczej do czytelni Biblioteki Narodowej dostępu nie miał, nie wspominając o braku źródeł historycznych o Polsce z tej epoki. Zdaje się, o ile mam wiedzę, że były takie źródła w sagach skandynawskich.
W warstwie historycznej bardzo ciekawie oddał autor charaktery trojga książęcego rodzeństwa: Bolesława, Świętosławy i Adelajdy. Historyczny był też Wojciech i Otton, a pewnie i kilkoro innych. Podają to przypisy. Najważniejszy był Bolesław, z tą swoją dalekosiężną postawą króla, który wprowadził Polskę w drugie tysiąclecie, a jednocześnie ze źle podjętymi decyzjami osobistymi, głównie chodziło o ukrzywdzenie syna Bezpryma, a postawienie na Mieszka, chyba błędnie, jak pokazała historia. Dzieje, w których rozgrywa się akcja, to czas wielkomocarstwowej Polski, w której siła słowiańska stawiała opór sile germańskiej i nordyckiej. Ten wybór jest uzasadniony momentem, w którym powstawała powieść, czyli w czasie II wojny światowej. I tym tłumaczyłam sobie patetyczność rozmów bohaterów o wierze i przeznaczeniu, o dobru i złu w trzecim tomie. Jest to powieść w stylu Kraszewskiego, z tą dokładnością detali, z realiami epoki, z tym skupieniem się na postaciach i miejscach. Tu też mamy oddane opisy miejsc i postaci. Autor nie spieszy się. Czytelnik ma wrażenie, że chce się przenieść w tamte czasy i na czas 'pobytu' w lekturze pobyć tam, w czasach Bolesława, Świętosławy i Bronisza.
Główny wątek powieści tworzą postacie fikcyjne rycerza Bolesławowego Bronisza i dwórki Świętosławowej Helgi. To takie trochę 'Ogniem i mieczem', ale mniej przygodowe. Ich perypetie są okazją dla narratora do pokazania Polski, wybrzeża Bałtyku, Skandynawii i Anglii z przełomu tysiącleci. To czas fanatyzmu religijnego i pragmatycznej polityki, w której zmienia się postać świata i stare musi być zastąpione nowym. W tym czasie miłość nie zawsze zwycięża, a najmniej zwycięża u królów, ale i u maluczkich ma szansę, jeśli za tym stoi fortuna i pozycja społeczna. W każdym razie tworzenie nowego obrazu Europy, w którym Polska jest rozgrywającym, i rozszerzanie się chrześcijaństwa to dwa wątki, na tle którym osadzona została akcja powieści. Mnie osobiście najbardziej do serca przemówiły fragmenty, w których opowieść rozgrywa się w domu Bronisza i jego brata, bo to mi przypomina 'Starą baśń', no i jest po prostu i zwyczajnie pełne zwykłych spraw, tylko że tysiąc lat temu oraz fragment z ośrodka kultu Światowita, w którym mieszkały Miłka, Wanda i Bożena. Wadą powieści jest to, co stanowi o tym, że to jest dobra powieść historyczna, czyli solidność opisów, ich obszerność. W dzisiejszych czasach czytelnik woli szybsze powieści. Na pewno jednak książka pozostanie w mej pamięci i na pewno zgodnie z zamiarem autora przenosi ona czytelnika i inną epokę, tak że czujemy ten żar nawracania i tę radość kształtowania Europy, w której Polska była uczestnikiem.

(Kliknij aby rozwinąć opinię)

Kiedy w 2009 roku Elżbieta Cherezińska wydała pierwszy tom "Północnej drogi" wśród wielbicieli literatury historyczno-obyczajowej zapanowała "moda" na Wikingów. Nie powiem, sama jej uległam i całą serię przeczytałam z ogromnym zainteresowaniem - dzieje Norwegii na przełomie X i XI wieku były bardzo ciekawe i burzliwe, a bohaterowie stworzeni przez autorkę i ich losy budzą również ogromne emocje. Zachwycając się cyklem Cherezinskiej mało kto pamięta, że już kilkadziesiąt lat temu literatura polska wzbogaciła się o inną sagę, umiejscowioną niemal w tych samych czasach, w której spotkamy tych samych historycznych bohaterów i akcja której toczy się po części w tych samych miejscach co północna droga. Tą nieco już zapomnianą powieścią jest "Saga o jarlu Broniszu", której autorem jest Władysław Jan Grabski. Zanim napiszę o samej książce, słów kilka o autorze. Władysław Jan Grabski był synem premiera i ministra skarbu Władysława Grabskiego, najbardziej chyba kojarzonego z reformą walutową przeprowadzoną w 1924 roku. Ukończył studia na wydziale prawa UW, brał udział w wojnie 1920 roku oraz w kampanii wrześniowej, w czasie wojny w swoim majątku w Grabkowie pod Warszawą ukrywał Żydów, był również członkiem AK. Od 1938 roku działał w ZLP, jednak w 1950 jego prace zostały obłożone cenzurą (głównie z powodu manifestowanego katolicyzmu), został nawet skreślony z listy członków Związku i dopiero po zmianach politycznych z 1956 roku mógł znów publikować. Twórczość Grabskiego to głównie poezja i powieści ukazujące rzeczywistość polityczną w okresie XX-lecia międzywojennego, jednak najbardziej znanym dziełem jest trzytomowa "Saga o jarlu Broniszu". Bronisz jest zaufanym polskiego księcia Bolesława. Z jego rozkazu przebywa na szwedzkim dworze króla Eryka Zwycięskiego, którego żoną jest polska księżniczka Świętosława zwana przez swoich poddanych Sygrydą. W czasie pobytu w Uppsali wybucha pożar i Bronisz, z narażeniem własnego życia, ratuje Helgę Jarandównę ulubioną dwórkę królowej. Dziewczynka zakochuje się w swoim wybawcy, jej ojciec chętnie widziałby córkę jako żonę polskiego rycerza, również królowa jest przychylna temu związkowi, jednak Bronisz odkłada sprawę ewentualnego małżeństwa na później, a wszystkie swoje siły i środki przeznacza misji wyznaczonej przez polskiego władcę: książę chce umocnić swoje wpływy nad Bałtykiem. Los sprzyja Bolesławowi - po śmierci króla Eryka Szwecją włada jego siostra Sygryda, a władcy dwóch sąsiednich krajów (duński Swen Widłobrody i norweski Olaf Tryggvason) chętnie związaliby się z owdowiałą królową i weszli w sojusz z polskim księciem. Umocnieniu pozycji Polski nad Bałtykiem ma również służyć misja chrystianizacyjna, którą w Prusach rozpoczyna biskup Wojciech. Bronisz podróżuje pomiędzy Poznaniem a Uppsalą, odwiedza Jomsborg, odwozi biskupa Wojciecha do Prus, prowadzi wyprawę przeciwko Lutykom i Obodrytom, spotyka na swojej drodze najważniejsze osobistości swoich czasów... "Zrękowiny w Uppsali" to pierwszy tom "Sagi o jarlu Broniszu", więc sporo miejsca zajmuje tu "wprowadzenie" - informacje o głównych postaciach, opisy miejsc i wydarzeń poprzedzających główną treść utworu. Grabski ze szczegółami maluje świat w którym przyszło żyć jego bohaterom, świat w którym większość stanowią chrześcijanie, ale pogaństwo ma jeszcze całkiem mocne wpływy. Bronisz jest postacią bardzo złożoną - z jednej strony idealista, człowiek głęboko wierzący i starający się żyć zgodnie z przykazaniami, z drugiej strony nie jest w stanie zrozumieć nauk Wojciecha, który nakazuje miłować wrogów, co więcej po śmierci biskupa stara się go pomścić prowadząc wyprawę przeciw poganom i mordując jak największą ich ilość. Bronisz wierzy w Boga, ale równocześnie nie jest wolny od pogańskich zabobonów a wśród jego przyjaciół są zarówno chrześcijanie jak i czciciele Światowida. Jarl jest człowiekiem inteligentnym i prawym, obowiązek przedkłada nad własne potrzeby w czym bardzo przypomina bohaterów stworzonych przez Henryka Sienkiewicza - myślę, że całkiem nieźle dogadałby się z takim Zbyszkiem z Bogdańca, czy nawet panem Wołodyjowskim ;)

(Kliknij aby rozwinąć opinię)

Daję szóstkę nie za jakieś wybitne osiągnięcia artystyczne, ale za to, że Grabski stworzył naszą słowiańską sagę. Jego powieść łączy tradycje Skandynawii i Słowianszczyzny, która nie jest ani taka gapowata ani taka durna, jaką ją zwykle przedstawiają. Taka szkoda, że Grabski był wyjątkiem i nie potrafimy przyjrzeć się samym sobie, wiecznie małpując innych...

(Kliknij aby rozwinąć opinię)