Powstanie Listopadowe
Tadeusz Skoczek

"Powstanie Listopadowe" jest pierwszym tomem serii Polskie Powstania Narodowe. Edytorem jest Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza w Bochni i Muzeum Narodowe w Warszawie. Oto fragment wstępu Tadeusza Skoczka:

Dzieje wielkiego zrywu narodowego jaki dokonał się w listopadzie 1930 roku i trwał niespełna rok zostały wszechstronnie opisane. Wciąż istnieją jednak nowe możliwości prezentacji ikonografii ilustrującej poszczególne bitwy i potyczki, zwycięstwa i klęski, powszechny exodus zwyciężonych do Francji, też gehennę zsyłki na Sybir. Okres popowstaniowy był jedynym w stosunkach polsko-niemieckich nacechowany powszechnym entuzjazmem, polskim entuzjazmem (Polenbegeisterung). Już wiadomość, że poprzez związanie wojsk rosyjskich walkami w naszym kraju otwarto drogę do emancypacji narodowej państw europejskich przysporzył Polakom wiele pozytywnych opinii i ocen. Przemarsz przez kraje niemieckie, mimo klęski polskiego zrywu, stawał się więc wydarzeniem o dużym znaczeniu moralnym i politycznym.(...)

Odrębne miejsce zajmowała w tej powszechnej promocji polskości i wydarzeń polskiego powstania - plastyka. Dokumentacyjny i reporterski charakter mają szkice i rysunki Jana Feliksa Piwarskiego (1794-1859). Najbardziej znany pozostaje jego cykl Powstanie, występujący też literaturze przedmiotu pod nazwą Powstanie listopadowe. Do naszych czasów dochowała się jedynie część materiału stworzonego przez artystę, przetworzonego przez miedziorytników . Najczęściej współpracował z Fryderykiem Krzysztofem Dietrichem (1779-1847), spolonizowanym Niemcem, uczestnikiem Powstania listopadowego. Widoki nocnych walk przedstawił on w serii akwatint wykonanych w czasie powstania według rysunków Piwarskiego ( Arsenał, Belweder, Więzienie na Lesznie, Plac Zamkowy). Jest autorem projektu znanego frontispisu do Kalendarzyka narodowego na rok 1831 wykorzystującego portret generała Józefa Chłopickiego. Album Ubiory Woyska Polskiego z r. 1831 wydany przez niego jest zbiorem sztychów wykonanych według projektów Jana Feliksa Piwarskiego, Józefa Richtera, Ferdynanda Chotomskiego. Grafiki Dietricha uchodzą za doskonałe technicznie rzemiosło artystyczne.

Ciekawym epizodem w życiorysie Jana Feliksa Piwarskiego są lata 1832-1934, kiedy to po upadku Powstania pracuje on przy likwidacji Gabinetu Rycin i Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. Skonfiskowane zbiory przewieziono do Petersburga. Żołnierzem, uczestnikiem powstania był młody malarz i rytownik Jan Lewicki (1795-1871). Jako naoczny świadek wydarzeń mógł ze szczegółami przedstawić załamanie się szarży kirasjerów pułku im Ks. Alberta Pruskiego zwyciężonych przez polska kawalerię pod Olszynką grochowską, zilustrował wydarzenia soboty wielkanocnej (2 kwietnia 1931) kiedy to przewieziono do Warszawy sztandary Moskali zdobyte w bitwach pod Wawrem i Dębem Wielkim. Ten obiecujący artysta, mistrz rysunku, uczeń Józefa Brodowskiego emigrował po klęsce powstania. W Paryżu zajmował się rytownictwem litografią. Był jednym z pionierów fotografii artystycznej, do dziś uznawany jest za twórcę tej dziedziny w Portugalii, gdzie też założył i prowadził Szkołę Kartografii. W 1860 roku wrócił do ojczyzny i został kierownikiem artysty6cznym „Tygodnika Ilustrowanego”. Niebawem wziął udział w kolejnym powstaniu, styczniowym.

Piękne akwarele przedstawiające umundurowanie poszczególnych formacji powstańczych namalował Roman Rupniewski (1802-1892), artylerzysta generała Józefa Bema. Jego album Wojsko Polskie w roku 1831 znajduje się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej. Znanym litografem warszawskim był w owym czasie Seweryn Oleszczyński (1801-1876), współpracownik Piwarskiego, pracownik warsztatu litograficznego Instytutu Szkolnego, od 1837 roku kierownik Zakładu Litografii i Cynkografii Banku Polskiego. Był twórcą portretów członków Rządu Narodowego, księcia Adama Czartoryskiego, Joachima Lelewela. Naczelny wódz powstania, gen. Jan Skrzynecki portretowany był przez kilku litografów: Ludwika Horwarta, Filipa Romanowskiego (1794-1853), Jana Nepomucena Żylińskiego (1790-1838). Ten ostatni portretował również twórców sprzysiężenia Piotra Wysockiego i Ludwika Nabielaka.

Podobne znaczenie miała w upowszechnieniu legendy powstania listopadowego twórczość malarzy. Piotr Michałowski (1800-1855) pomagał powstańcom pracując w fabryce broni. „Zgodnie z temperamentem i zainteresowaniami artysty dzieła jego, wolne od wyreżyserowanych schematów, noszą jakby charakter niedokończonych szkiców, w których dominuje dynamika jeźdźca i konia.” Po upadku powstania wyjechał do Paryża i tam rozwinął swój artystyczny talent.

January Suchodolski (1797-1875) natomiast skrupulatnie oddawał każdy szczegół munduru, realistyczny charakter galopu konia. Znał realia powstania bowiem uczestniczył w bitwach pod Grochowem, Wawrem, Iganiami. W latach 1832 1833 pobierał nauki w Akademii Francuskiej, w pracowni Horacego Verneta.

Najbardziej znanymi przykładami malarstwa związanego z Powstaniem listopadowym jest olej Wojciecha Kossaka Noc listopadowa, płótno pozostające w zbiorach muzeum Wojska Polskiego. Juliusz Kossaka namalował akwarele Ułani poznańscy 1831 oraz Zmiana pozycji czasie bitwy pod Wawrem znajdujące się obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie.

Informacje dodatkowe o Powstanie Listopadowe:

Wydawnictwo: inne
Data wydania: 2011 (data przybliżona)
Kategoria: Historyczne
ISBN: 978-83-931437-3-3
Liczba stron: 217