Księżna Izabela Czartoryska
Katarzyna Maria Bodziachowska

Kilka dni temu wpadła mi w ręce zapomniana książka, leżąca od dawna na biurku na stosie "do przeczytania". Autorką książki jest znana mi polonistka, prawdziwa pasjonatka sztuki i historii, szczególnie okresu renesansu i oświecenia. Ją samą moglibyśmy nazwać "kobietą renesansu", gdyż kształci się i rozwija w wielu związanych ze sztuką dziedzinach. Pewnego dnia, prowadząc spektakl swoich uczniów w częstochowskim domu kultury, spadła ze schodów i złamała nogę. Unieruchomiona na dłuższy czas, z nudów zaczęła pisać książkę dla dzieci, przybliżającą młodym czytelnikom postać Fryderyka Chopina. Jako następna powstała "Marysieńka", traktująca o Marii, żonie króla Jana III Sobieskiego. "Księżna Izabela Czartoryska" jest trzecią częścią serii i - moim zdaniem - najlepszą. Osadzona w historycznych realiach, znakomicie oddaje zarówno koloryt epoki, jak i złożoność dziejów głównej bohaterki.

Po raz pierwszy autorka nadaje swym pstaciom tak wyraźnego, indywidualnego charakteru: sprawia, że myślą innym językiem, nadaje odmienny ton ich wypowiedziom. Zmienne są nie tylko postacie, ale i ich otoczenie. Wartka akcja czyni nas świadkami historii. Możemy niemal poczuć się jak Polacay doby oświecenia, jak goście "obiadów czwartkowych" króla Stanisława Augusta, jak posłowie Sejmu Wielkiego, jak członkowie Familii odwiedzający Puławy i Powązki, jak uczestnicy insurekcji kościuszkowskiej. Równocześnie obserwujemy skomplikowane dzieje Izabeli. Widzimy, jak błądzi, rani bliskich, jak łatwo poddaje się namiętnościom, nie zważając na konsekwencje swego postępowania. Widzimy, jak kobieta - pozbawiona miłości w dzieciństwie - szuka jej przez całe życie, a znajduje - w dzieciach i Ojczyźnie. Obserwujemy kobietę o niezwykłej sile, ale i niezwykłej wrażliwości. Kobietę mądrą, postępową, intuicyjnie wyczuwającą kres epoki i chcącą tworzyć nową, oświeceniową Rzeczpospolitą - polską, ale otwartą na świat, szanującą tradycję, ale nie ślepo konserwatywną. Kobietę łamiącą reguły i konwenanse, narażając się na śmiech i nienawiść rodaków, którzy chwilę wcześniej podziwiali ją i naśladowali.

"Księżna Izabela Czartoryska" nie jest oczywiście utworem pozbawionym wad. Chwilami drażni nadmierny patos wypowiedzi i "myśli" bohaterów, zbyt rozwinięte opisy kolejnych rezydencji Czartoryskich, zaskakujące, nie pasujące do stylu pisarstwa stwierdzenia, czy wreszcie - niedopracowana interpunkcja. Jednak uważam tę pozycję za cenną w każdej biblioteczce. Spodoba się temu, kto chce bezboleśnie, a nawet z zainteresowaniem przyswoić sobie trochę polskiej historii, a także temu, kto ma ochotę na lekką, ale nie pozbawioną mądrej treści lekturę.