Recenzja książki: Michael Collins
Recenzuje: Danuta Szelejewska
Michael Collins – irlandzki polityk, założyciel oraz przywódca Irlandzkiej Armii Republikańskiej, w pełni zasłużył na powszechne uznanie. Nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego ukazała się biografia Michael Collins, w której irlandzki felietonista Tim Pat Coogan przybliża osobę człowieka-legendy – za jego sprawą obie części Irlandii uzyskały kształt, jaki zachowały aż do dnia dzisiejszego.
Rozpoczynający opowieść o życiu Michaela Collinsa prolog przenosi czytelnika do roku 1916, kiedy to trwające sześć dni wystąpienie zbrojnych grup w Dublinie (Powstanie Wielkanocne) zakończyło się kapitulacją, a ocalałych żołnierzy przewieziono do więzienia „gdzieś w Anglii”. Prolog umożliwił Cooganowi sprawne przejście do właściwej biografii Michaela Collinsa: obszerny opis wydarzeń z dzieciństwa przedstawia go jako przejmującego się trudnymi warunkami życia społecznego i gospodarczego ówczesnych Irlandczyków; pokazuje jego stopniowe dojrzewanie, aż do przekonania o konieczności podjęcia konkretnych decyzji, wprowadzających radykalne zmiany; rysuje obraz rzeczywisty (silna osobowość, wrodzona determinacja, wybuchowy temperament, odwaga i rozsądek, umiejętność przewidywania grożącego niebezpieczeństwa, bogaty bagaż ideologiczny); dostrzega jego aktywność i skuteczność w coraz bardziej rozprzestrzeniających się powstańczych rozruchach; a także pokazuje ochoczo podejmowane inicjatywy polityczne.
Kolejne rozdziały Tim Pat Coogan poświęca wydarzeniom przypadającym na okres po opuszczeniu przez Collinsa obozu internowania, kiedy to stał się on najbardziej poszukiwanym człowiekiem Europy. Jako aktywny irlandzki rewolucjonista, odpowiadał za serię inicjatyw (m.in. założył dwie podziemne gazety, zbudował sieć wywiadowczą, wyznaczył trasę przemytu broni, zorganizował pożyczkę narodową, utworzył elitarną jednostkę uderzeniową „Szwadron”, wybudował fabrykę bomb oraz pomagał w ucieczkach wielu więźniów). Zasłynął z wywrotowej działalności podczas Roku Terroru oraz wydarzeń „krwawej niedzieli”. Osoba Collinsa wiązana jest z prądami rewolucyjnymi, ruchami pokojowymi, negocjacjami, posiedzeniami, debatami i porozumieniami, spotkaniami z dostojnikami państwowymi, a także napięciami, wydawanymi wyrokami śmierci oraz próbami zamachu. Obraz całości dopełnia dogłębna analiza czterech głównych sfer konfliktu: arena polityczna dwudziestu sześciu hrabstw, stosunki z rządem brytyjskim, kryzys w armii oraz polityka Collinsa względem Irlandii Północnej.
Publikacja Państwowego Instytutu Wydawniczego skierowana jest do miłośników historii. Imponująca ilość treści oraz długie ciągi rozumowań mogą wydawać się nieco nużące. Warto jednak dodać, iż fakty podawane przez Coogana (a doskonale wplecione w tło historycznych wydarzeń) pochodzą z wiarygodnych źródeł, jakimi są: dokumenty, traktaty, raporty, instrukcje, okólniki, dzienniki, zapisy rozmów, przemówienia, zestawienia historiograficzne, prywatne notatki, listy i wspomnienia. Są również fragmenty hymnów, poematów, ballad, wierszy, epigramów, transkrypcji oraz anegdot. Jest i mapka Dublin 1916. Obok faktów znalazły się także przypuszczenia (przy każdym z nich zaznaczono możliwe wersje). Na początku każdego rozdziału zamieszczono fragment przypisywany irlandzkim politykom, poetom, ludziom kultury i sztuki oraz teologom. Pomocą służą dwa dodatki: Artykuły porozumienia tak, jak je podpisano dnia 6 grudnia 1921 roku oraz Północno-wschodni Ulster, słownik skrótów, skróty stosowane w przypisach, obszerna bibliografia i źródła, przypisy końcowe (z podziałem na poszczególne rozdziały) oraz alfabetyczny indeks osobowy.
Należąca do serii Biografie Sławnych Ludzi książka Michael Collins jest obszerna, ale i kompletna. Warto po nią sięgnąć, by poznać człowieka, który z poświęceniem walczył o wolność ojczyzny, przez co ukształtował jej przyszłość.
