Ismail Kadare nie żyje

Ismail Kadare, wybitny albański powieściopisarz, poeta, eseista, scenarzysta i dramaturg zmarł 1 lipca 2024 w Tiranie. Miał 88 lat. Agencja Reutera podała, że u pisarza doszło do zatrzymania akcji serca. Trafił on w poniedziałek do szpitala, gdzie zmarł.

Jego twórczość została przetłumaczona na 45 języków, a The New York Times napisał, że był on postacią powszechnie znaną i cenioną w Albanii. Jego pozycję można porównać do rangi Marka Twaina w Stanach Zjednoczonych. W dzienniku czytamy, że prawie w każdym albańskim domu jest książka Kadarego.

Kadare w swojej twórczości zgłębiał tematykę historii i kultury Bałkanów, ukazując ją w prozie pełnej przenośni, parabol, alegorii. Realizm zderzał się w nich z elementami baśni, legend, mitów. Czasem sięgał po satyrę czy wykorzystywał konwencję dystopii. Ismail Kadare zasłynął powieściami Potwór, Wypadek, Kolacja dla wroga, Pałac snów, Krew za krew. 

Ismail Kadare otrzymał Nagrodę Bookera, ale również inne wyróżnienia, nie tylko literackie: Prix mondial Cino Del Duca,Nagrodę Księcia Asturii, Nagrodę Jeruzalem, Order Legii Honorowej oraz Nagrodę Park Kyong-ni.

Ismail Kadare urodził się w 1936 roku w Gjirokastër, osmańskiej fortecy niedaleko granicy z Grecją. Pierwszy tomik poezji Kadarego ukazał się, gdy twórca miał 17 lat. Kadare studiował w Tiranie, później był na stypendium w Instytucie Gorkiego w Moskwie. W 1960 roku stworzył powieść, opowiadającą o dwóch studentach, którzy odkrywają dawno zaginiony tekst albański. Opublikowany w jednym z czasopism literackich fragment został natychmiast zakazany. Zaskoczyło to twórcę, który – jak Kadare wyznał po latach - nie był świadomy tego, że nie powinien pisać o fałszowaniu historii. Wiele lat później ta historia ukazała się pod tytułem Potwór.

W 1963 roku Kadare opublikował powieść Generał Martwej Armii, w której opowiada o o włoskim generale, który w latach 60. XX wieku przemierza Albanię w poszukiwaniu zwłok włoskich żołnierzy poległych podczas II wojny światowej, powątpiewając w sens swojej misji. W ojczyźnie pisarza powieść była mocno krytykowana, ale po publikacji kilka lat później we Francji stała się literacką sensacją i wzbudziła absolutny zachwyt.

Międzynarodowa sława sprawiła, że Kadare mógł się czuć do pewnego stopnia bezpieczny w ojczyźnie. Był postacią pełną sprzeczności - z jednej strony potrafił w swej prozie w alegoryczny sposób pisać na tematy dla Albanii trudne, z drugiej - potrafił tworzyć dzieła pochwalne na rzecz panującego reżimu, jak było w przypadku poematu Czerwony Pasza czy powieści Wielka zima, w której pisarz stworzył pochlebny portret Envera Hodży, przywódcy, nazywanego czasem „Hitlerem Albanii". Na przeciwległym biegunie jego twórczości stoją książki takie jak Pałac snów, mocny atak na totalitarny reżim, w którym młody człowiek odkrywa niebezpieczne tajemnice rządowego urzędu badającego sny. Równolegle Kadare pełnił ważne funkcje w związku pisarzy albańskich i był delegatem w Zgromadzeniu Ludowym. 

Po śmierci Hodży Kadare spotkał się z nowym prezydentem, Ramizem Alią, by rozmawiać o reformach w kraju. Krótko potem pisarz uznał jednak, że nie ma dla niego miejsca w ojczyźnie, zdecydował się więc na emigrację do Paryża. Uzyskał azyl polityczny we Francji. 

I to właśnie w Paryżu Kadare napisał swe najbardziej przeciwne totalitaryzmowi powieści. 

Bezpiecznie osiadły w Paryżu Kadare zaczął publikować prace podejmujące bardziej bezpośrednią walkę z totalitaryzmem. Gdy otrzymał za swą twórczość szereg nagród i wyróżnień literackich, spotkał się z bardzo mocną krytyką części rodaków. Wielu komentatorów podkreślało, że swą karierę Kadare zbudował na reputacji dysydenta, gdy tymczasem w rzeczywistości był koniunkturalistą. Sam Kadare nie odnosił się do tych oskarżeń, zachęcając, by dyskutowano raczej o jego prozie. Podkreślał, że w czasach reżimu Hodży otwarte krytykowanie władz równoznaczne byłoby ze śmiercią. Musiał więc grać z reżimem i pisać prozę tak dobrą i prawdziwą, jak tylko było to możliwe.

Z biegiem lat proza Kadarego stawała się coraz bardziej subtelna. Dziś pisarz ceniony jest za jej alegoryczny charakter, wysmakowany styl i niezwykłe piękno.