Trans
Manuela Gretkowska

Ona i on - młodzi, wykształceni, zniechęceni szarą rzeczywistością Polski - postanawiają wyemigrować. Jest rok 1988, socjalizm w Polsce jest w fazie schyłkowej (z czego prawie nikt nie zdaje sobie sprawy). Przed wyjazdem młodzi biorą ślub - to akurat wymusili na nich rodzice. Wyjeżdżają do Francji, do Paryża. Powoli się tam ustawiają, pracują i uczą się. Aż tu pewnego dnia mąż dowiaduje się o zdradzie żony i odchodzi. I nie chodzi o całkiem świeżą zdradę, o której mąż nigdy się nie dowie; to stara sprawa - chwila zapomnienia z Tatuażem (Tekieli?), ich znajomym z Polski. Tatuaż, onegdaj anarchista, właśnie się nawrócił na radykalny katolicyzm i postanowił "wyspowiadać" się mężowi bohaterki. Bohaterka nie może się pozbierać. Ma nadzieję, że mąż wróci. Ale on nie wraca. Co ma zrobić dziewczyna - emigrantka, bez pieniędzy, bez przyjaciół - sama, w Paryżu? Musi pracować, chwyta się więc każdej pracy. W ten sposób poznaje dziennikarza, Nicolasa. Ma zajmować się synkiem Nicoli, w weekendy. To dzięki Nicoli poznaje córkę pewnej pięknej i bogatej Polki, Inę/Unę, z którą wspólnie ma napisać scenariusz na konkurs. Ina/Una ma 19 lat, jest "początkującą" alkoholiczką i bardzo się zaprzyjaźnia z bohaterką. Trochę piszą, popijają wino, rozmawiają, oglądają filmy. To właśnie filmy Laskiego (Żuławskiego) tak bardzo wpłynęły na życie bohaterki książki, pod wpływem jednego z jego filmów zdecydowała się na emigrację. Pod wpływem wewnętrznego imperatywu pisze ona list do Laskiego. co rozpoczyna ich znajomość. Trzeba uczciwie przyznać, że Lena ostrzegała ją przed Laskim... I od pierwszego spotkania bohaterka wdeptuje w tę znajomość, w tę niszczącą namiętność. Nie zwraca uwagi na to, co mówią i przed czym ostrzegają ją znajomi i przyjaciele (Ina/Una dużo wcześniej rozgryzła Laskiego i próbowała ostrzec swoją przyjaciółkę). Laski, dużo starszy, z bogatym doświadczeniem miłosnym ;), jest zafascynowany młodą, mądrą mądrością książkową, dziewczyną. Jest ona zupełnie inna niż wcześniejsze jego towarzyszki życia, jest niemalże ich przeciwieństwem. Ale to toksyczny związek, młodą dziewczynę i starego reżysera dzieli wszystko: od spraw finansowych (ona musi imać się wszelkich zajęć, żeby przeżyć - on jest bogatym, rozpuszczonym i gnuśnym facetem) poprzez pochodzenie po krąg znajomych. Mimo to ona brnie w ten związek, wielokrotnie poniżana czy wręcz wyganiana z domu przez Laskiego. Dlaczego się na to wszystko godzi? Nawet przez długi czas pozwala nazywać się "Marysią", sama zwraca się do Laskiego per "pan" lub "mistrz". To pod wpływem Laskiego wraca do Polski - mimo że sama tego nie chce. W Warszawie zamieszkuje w mieszkaniu Laskiego, podejmuje prace, którą naraił jej Laski, jest jego kochanką, służącą, jego popychadłem. A w końcu okazuje się, że Laski w "międzyczasie" zrobił dziecko swojej ex-żonie (Króliczkowi, Gwieździe - czyli Sophie Marceau). Ostatni akt tej znajomości to wspólnie robiony film. Scenariusz to był jej pomysł, Laski miał film reżyserować, płacić miał Ossario, Meksykanin. Bohaterka już prawie otrzeźwiała, nawet umiała się postawić wielkiemu Laskiemu. Już w trakcie kręcenia filmu poleciała do Meksyku, na zaproszenie Ossaria. To tam - na prośbę Ossaria - zażywa DMT, po którym doznaje olśnienia, w pewnym sensie. I po którym osiwiała. To był koniec jej związku z Laskim. "Trans" to naprawdę dobra książka. Jeśli wyrzucić sceny, które chcą być obrazoburcze ;) , to pozostanie nam wnikliwa, mądra książka o związkach damsko-męskich, o podłości niektórych ludzi i o źródle tej podłości (np. toksyczni rodzice - jak to było w przypadku Laskiego). Jest tu też pochwała przyjaźni (Nicola, Ina/Una) oraz piękny opis relacji bohaterki książki ze swym ojcem i chwytająca za serce scena śmierci ojca. Do moich ulubionych fragmentów książki zaliczam scenę palenia i modlitwę z młodym policjantem oraz perypetie z zębem.