Recenzja książki: Wzburzenie

Recenzuje: Anna Globisz

Philip Roth to jeden z najczęściej wymienianych pisarzy, mających zasługiwać na literacką Nagrodę Nobla. Jego twórczość wielokrotnie nagradzana była prestiżowymi wyróżnieniami, zaś Wzburzenie uznawane jest przez krytyków za jeden z jego najlepszych tekstów. Osadzony jest on, podobnie jak inne jego powieści, w realiach Stanów Zjednoczonych połowy XX wieku, dotyka zaś problemów bardzo delikatnych, takich jak ludzka kondycja, psychika oraz analiza źródeł niektórych zachowań. Roth podejmuje także temat miłości ojcowskiej, tak silnej i niezdrowej, że przeradzającej się w chorobliwą nadopiekuńczość, a po czasie powodującej także skrajną nienawiść syna do ojca. 

Bohaterem Rotha jest przede wszystkim Marcus Messner – Żyd wywodzący się z rodziny prowadzącej koszerną rzeźnię. Istotni są jednak również otaczający go ludzie, których Messner spotyka przez całe życie i którzy kształtują go jako człowieka, ćwiczą jego charakter, wpływając na niektóre zachowania oraz podejmowane decyzje - najważniejszy z nich jest tata. 

Marcus, zmęczony nadopiekuńczością ojca i pragnący odciąć się od jego lęków oraz uniknąć, niejako przy okazji, wcielenia do armii i udziału w wojnie koreańskiej, decyduje się na podjęcie studiów w  konserwatywnym Winesburg College w Ohio. Samodzielne życie z  dala od taty ma być próbą odcięcia się od chorobliwego lęku tegoż o jego życie – dotąd ojciec robił wszystko, by roztoczyć nad synem bańkę rodzicielskiej opieki, przez którą nie mogłyby przedostać się żadne, nawet najdrobniejsze i najbardziej naturalne niebezpieczeństwa, wpisane w ludzką egzystencję. Skutkiem takiej opieki było kompletne nieprzystosowanie Marcusa do życia w społeczeństwie – to, co dla innych było naturalne, dla niego stanowiło barierę nie do pokonania. Nie potrafił ani wyrażać własnego zdania, ani go bronić, ani nawet wydobywać najważniejszych informacji z przekazów słownych – bez ojca nie potrafił żyć i był skazany na porażkę. Studia stały się dla niego nie tylko szkołą poszerzającą zakres wiedzy, ale przede wszystkim szkołą samodzielnego życia.

Roth doskonale zarysował portret człowieka skrzywdzonego nadopiekuńczością, poddał analizie jego kruchą psychikę i pokazał, jak łatwo przychodzi człowiekowi powielanie schematów, do których przywykł, a także jak wielki strach budzi w młodych ludziach ryzyko powtórzenia błędów swoich rodziców. Wzburzenie to kapitalne studium ludzkiego umysłu, uwikłanego w przyswajane przez lata szablony postępowania. Marcus, chcąc być innym niż ojciec, staje się jego kopią. Mistrzowskie zarysowanie relacji międzyludzkich to znak rozpoznawczy Rotha. Wzburzenie to błyskotliwa powieść do wielokrotnej lektury.