Jan Brzechwa

Jan Brzechwa - biografia, życie i twórczość

Jan Brzechwa naprawdę nazywał się Jan Wiktor Lesman, używał pseudonimów „Szer-Szeń” i „Inspicjent Brzeszczot”.

Jan Brzechwa - młodość

Jan Brzechwa dorastał na Kresach Wschodnich, podróżując z rodziną. Jego ojciec, Aleksander, pracował jako inżynier kolejowy. Brzechwa uczył się w Zakładzie Naukowo-Wychowawczym Ojców Jezuitów w Chyrowie, a potem, po przybyciu do Warszawy – ukończył Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Zaraz po rozpoczęciu studiów wstąpił do 36 pułku piechoty Legii Akademickiej w latach 1920–1921 walczył w wojnie polsko-bolszewickiej, za co został odznaczony.

Jan Brzechwa - prawnik

Jan Brzechwa był z wykształcenia adwokatem. W latach 1924–1939 pełnił funkcję radcy prawnego ZAiKS-u. Specjalizował się w dziedzinie prawa autorskiego. Zdarzało się, że jego kariera literacka i prawnicza przeplatały się - Brzechwa był sądowym przedstawicielem m.in. Zenona Przesmyckiego („Miriama”) w sprawie przeciwko Tadeuszowi Piniemu. Pini wydał dzieła Cypriana Kamila Norwida bez zgody właściciela praw autorskich, Przesmyckiego, naruszając prawa autorskie.

Czytaj również: Jan Brzechwa - cytaty

Po II wojnie światowej Brzechwa ponowni pracował jako prawnik, między innymi dla Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”;  był też aktywny w PEN Clubie. Należał do Międzynarodowej Komisji Prawa Autorskiego.

Jan Brzechwa - rodzina

Dziadek Jana Brzechwy to warszawski księgarz i wydawca Bernard Lesmana, kuzynem Brzechwy był zaś poeta Bolesław Leśmian. To on miał wymyślić pseudonim artystyczny Janowi – Brzechwa (nawiązanie do części strzały).

Brzechwa miał trzy żony: Marię Sunderland, Karolinę Lentową z domu Meyer i Janinę Magajewska (1915–1989). Córka Brzechwy, Krystyna (ur. 1928, z pierwszą żoną) to malarka, ukończyła Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie. Podobno Brzechwa poznał córkę dopiero, gdy ta miała 9 lat, na pogrzebie Bolesława Leśmiana.

Jan Brzechwa – twórczość

Brzechwa bardzo szybko debiutował, jako nastolatek w 1915 opublikował swoje pierwsze wiersze w piotrogrodzkim „Sztandarze” i w kijowskich „Kłosach Ukraińskich”. Nie planował jednak wtedy kariery pisarskiej – pragnął być prawnikiem.

Po wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 pieniądze przynosiło mu pisanie tekstów satyrycznych, piosenek i skeczy. Brzechwa współpracował z kabaretami Qui Pro Quo, Czarny Kot czy Morskie Oko.

W 1926 Brzechwa debiutował tomem poezji „Oblicza zmyślone". Z kolei pierwszy zbiorek kierowany do dzieci, zatytułowany „Tańcowała igła z nitką", wydał dopiero 12 lat później. Znajdziemy w nim jednak bardzo znane wiersze Brzechwy, m.in. Pomidor, Żuraw i czapla czy też Na straganie). W 1939 Brzechwa wydał zbiór „Kaczka Dziwaczka".

W czasie II wojny światowej Brzechwie udało się uniknąć  getta i obozu zagłady, chociaż się nie ukrywał. Pracował jako robotnik rolny w gospodarstwie na Służewcu.

To właśnie okres II wojny światowej był szczególnie ważny dla twórczości Brzechwy, który napisał wówczas Akademię pana Kleksa czy Pana Dropsa i jego trupę". Drugi i trzeci tom opowieści o Akademii, Podróże pana Kleksa i Tryumf pana Kleksa, ukazały się wiele lat później - w 1961 i w 1965 roku. W 2023 roku ukazała się książka Kleks. Nowy początek – współczesna adaptacja opowieści Jana Brzechwy, towarzysząca filmowi Akademia Pana Kleksa.

Przyjacielem Brzechwy był wybitny ilustrator i grafik, Jan Marcin Szancer, który zilustrował wiele zbiorków Brzechwy. W latach pięćdziesiątych XX wieku Brzechwa tworzył poezję socrealistyczną, jednak do partii nie należał. 

Brzechwa był tłumaczem z języka rosyjskiego, przekładał Aleksandra Puszkina, Siergieja Jesienina i Władimira Majakowskiego.

Brzechwa stworzył również komentarz do ustawy o prawie autorskim z 1926 (książka przygotowywana do druku w 1939 ocalała w formie egzemplarzy korekty drukarskiej).

Jan Brzechwa zmarł 2 lipca 1966 w Warszawie. Jego grób znajduje się na cmentarzu na Powązkach (kwatera 2C–6–4).