Warsztaty poetyckie, cz. 1: Jak czytać wiersze?

Ten krótki warsztat adresowany jest do początkujących adeptów sztuki poetyckiej. Ze względu na niewielką objętość nie jest jednak szczegółowym studium teorii poetyckiej czy historii poezji. Sięgamy do tych dziedzin, kiedy jest to konieczne. Podajemy wskazówki,  proponujemy lektury tomów poetyckich i literatury krytycznej. Mamy na uwadze, że zainteresowani czytelnicy sami muszą wykonać odpowiednie kroki, przeczytać książki, wykonać pracę intelektualną i próbować tworzyć, aby nauczyć się lepiej pisać. Bez samodzielnie wykonanej pracy nie będzie widocznych postępów. Zachęcamy do wykonania proponowanych krótkich zadań warsztatowych i do dzielenia się ich wynikami na naszym forum.

-> Zajrzyj też do drugiej części naszych warsztatów poetyckich online!

Czytanie poezji

Przedmiot naszych warsztatów - poezja - ma, wbrew obiegowym opiniom, niewiele wspólnego z mityczną weną, pod której wpływem natchniony poeta, w przeciągu kilku chwil, tworzy wielkie dzieła. Natchnienie to tak naprawdę tylko impuls do zapisania myśli, która nas wewnętrznie rozpiera, niepokoi, cieszy albo smuci. Aby ta początkowa fascynacja własną myślą czy pomysłem przerodziła się w wartościowy utwór poetycki, potrzeba kilku warunków. Po zapisaniu pierwszych słów czy całych fraz lub pomysłów musi nastąpić wytężona i długotrwała praca nad tekstem. Praca ta wymaga posiadania lub zdobycia wiedzy i praktycznego wykorzystania tej wiedzy. Istnieje słuszny pogląd, że pisanie wierszy jest rzemiosłem i, jak każda tego rodzaju działalność, poza wiedzą teoretyczną wymaga również praktyki, ćwiczenia swoich umiejętności w pisaniu.

Ale zanim przejdziemy do praktyki pisania, musimy powrócić do czynności podstawowej dla poetów, czyli czytania poezji. Jest to czynność fundamentalna dla rozwoju nie tylko rzemiosła poetyckiego, ale też kształtowania wyobraźni i rozwoju osobistego poety. Pamiętajmy, że twórczość jest ściśle związana ze świadomością człowieka, a im bardziej dojrzały człowiek tym dojrzalsza twórczość.

Co powinien czytać początkujący poeta?

Czytanie poszerza naszą wiedzę, rozwija wyobraźnię, uczy wielu nowych rzeczy, pokazuje różne poglądy i sposoby życia. Ale my skupimy się na czytaniu jako zdobywaniu wiedzy, a konkretnie pozyskiwaniu informacji o tym, co czytać, aby lepiej pisać; jak pisać poprawnie, ale również czego unikać w tworzeniu wierszy. Z kolejnych tekstów dotyczących praktyki dowiecie się, że wiersz należy wielokrotnie poprawiać, przepisywać i ulepszać. Nie da się poprawiać i udoskonalać wierszy bez wiedzy, która podpowie np. to trzeba wykreślić, to złe porównanie lub to kiepska fraza.

Bardzo ważnym etapem nauki dla początkującego poety jest umiejętność krytycznego czytania własnych utworów. W każdej działalności, której się uczymy po próbach twórczych musi nastąpić ocenianie wyników. Wielokrotne czytanie własnego tekstu traktuj jako przyglądanie się efektom własnej pracy. Dosyć trudno wyłapać błędy, czytając swoje świeże teksty, napisane tego samego dnia lub godzinę wcześniej. Warto odkładać wiersze na jakiś czas. Nowy wiersz jest trudnym tworzywem, opornym na wprowadzanie koniecznych zmian. Zwykle jesteśmy zachłyśnięci własnym pomysłem i efektem pracy. Ale odczekaj dzień, dwa, czasem tydzień. Po kilku dniach z dystansem przeczytasz swój własny wiersz i spojrzysz na niego bardziej krytycznie.

Po pierwsze: klasyka

Jednak trudno oceniać własny utwór, jeśli nie wiemy, w jaki sposób powstaje dobry wiersz współczesny. Trzeba uważnie czytać poetów uznanych za klasyków (Miłosz, Różewicz, Herbert, Szymborska). Spróbować dokonać analizy i interpretacji ich utworów. Podstawy do tego rodzaju praktyki daje edukacja szkolna. Analizowanie poezji uznanych poetów pozwoli poznać wzorce tworzenia poezji. Dużą pomocą w rozkładaniu wierszy uzyskujemy w podręcznikach szkolnych i akademickich, oraz w opracowaniach krytycznych dotyczących konkretnych poetów i ich utworów (E. Balcerzan, Pochwała poezji;  M. Głowiński, Zaświat przedstawiony, szkice o poezji Leśmiana; J. Klejnocki, Bez utopii? Rzecz o poezji Zagajewskiego; A. Fiut, Moment wieczny. Poezja Czesława Miłosza). Tego typu opracowania dają nam dużo wiedzy praktycznej. Dlatego warto czytać analizy wierszy, by potem próbować  samodzielnie analizować własne i cudze teksty.  Nie można się ograniczać tylko do czytania wspomnianych nestorów poezji polskiej, warto sięgnąć też do klasyków obcych np. Philip Larkin, W.H. Auden, Ted Hughes, Frank O’Hara, Octavio Paz.

Po drugie: współczesność

 Drugim krokiem jest czytanie nowszej powstającej po 1989 (np. Marcin Świetlicki, Jacek Podsiadło, Marcin Baran, Roman Honet) i poezji XXI wieku (np. Łukasz Jarosz, Marta Podgórnik, Justyna Bargielska, Małgorzata Lebda). Czytanie nowszej poezji pozwoli zrozumieć, jak bardzo poezja współczesna odeszło od wzorców klasycznych. Poezja rówieśników też jest ważnym punktem odniesienia dla początkującego poety, pozwala na skonfrontowanie własnych wierszy z utworami poetów będących w podobnej sytuacji egzystencjalnej i żyjącymi „tu i teraz". Nawet czytanie słabej poezji może przynieść pewne korzyści. Grafomańskie wiersze też potrafią uczyć - jako przykłady negatywne. Jeśli zaczniemy dostrzegać złe frazy u innych - a jest to łatwiejsze niż widzieć je we własnych tekstach - to z czasem będziemy potrafili odróżnić wartościowy fragment od słabego. Przyjdzie to w miarę oczytania się z różnorodną poezją.

Z istotnych pozycji obok książek krytycznych należy czytać książki z różnych dziedzin, niekiedy bardzo odległych od poezji. Ma to cel ogólnorozwojowy i rozszerzający pole tematyczne poezji, dzięki czemu zdobywamy wiedzę specjalistyczną i mamy większą szansę na oryginalność i napisanie tekstu unikalnego. Warto również zaopatrzyć się w słowniki: np. terminów literackich (konieczna wiedza na temat środków poetyckich), ortograficzny i języka polskiego (ważne, by pisać poprawnie);  warto mieć słownik frazeologiczny (S. Skorupka) i słownik symboli (W. Kopalińskiego lub J. Cirlot). Słowniki są bardzo istotnym wsparciem warsztatu poetyckiego i ułatwiają pracę nad językiem poetyckim.