Recenzja książki: Nowe mity. Twórczość Jáchyma Topola

Recenzuje: Monika Witczak

Jachym Topol to jeden z najwybitniejszych współczesnych czeskich autorów, wielokrotnie nagradzany i tłumaczony na wiele języków. Pisarz, poeta, dramaturg, publicysta, tłumacz. Autor takich powieści, jak: Siostra, Nocna praca, Strefa cyrkowa, Supermarket bohaterów radzieckich. Pochodzi z bardzo utalentowanej artystycznie rodziny: jego ojciec, Josef Topol, był wybitnym dramaturgiem i poetą; brat, Filip Topol - muzykiem, kompozytorem i pisarzem; dziadek Karel Schulz, był uznanym prozaikiem; pradziadek, Ivan Schulz, był tłumaczem; a prapradziadek, Ferdinand Schulz - redagował znane w Czechach czasopisma. Tradycje rodzinne, głęboko zakorzenione w literaturze, poezji i translatoryce, musiały znaleźć ujście w twórczości Jachyma Topola.

Leszek Engelking w monografii poświęconej Topolowi próbuje ująć jego twórczość w sposób całościowy, patrząc na nią pod różnymi kątami i stosując różne narzędzia krytycznoliterackie. Autor napisał we wstępie:

Celem tego zbioru studiów jest syntetyczne ujęcie problematyki twórczości Topola - prozatorskiej, poetyckiej i dramaturgicznej, a nawet dziennikarskiej, na które to ujęcie mają się składać próby spojrzenia na tę twórczość z różnych punktów widzenia i wniknięcia w nią od różnych stron oraz za pomocą różnych metod; takich, które zdają się do analizy danego utworu najlepiej pasować.

Książka składa się z dwunastu studiów, ukazujących różnorodne ujęcia całej twórczości Topola. Engelking odnosi się do wszystkich jego aktywności twórczych - od pierwszego wydanego zbioru wierszy aż po najnowszą. Śledzi różnorodne tropy, motywy i odniesienia, dokonuje analitycznych interpretacji, pokazuje walory charakterystycznego dla Topola stylu, rozpoznawalnego już od pierwszych stron powieści oraz tropi różne gatunki literackie w obrębie jednego dzieła, nawiązania do innych dzieł literackich i do popkultury. Odnosi się również do wielu polskich wątków, których w twórczości Topola nie brakowało - jak autor sam przyznał, chciał niegdyś być Polakiem.

Motywem przewodnim książki jest tropienie nowych mitów, które są najbardziej charakterystyczną cechą utworów Topola. Autor odnosił się do dobrze znanych, klasycznych mitów, jednocześnie ukazując je w nowym kontekście, nadawał im nowe znaczenie lub wręcz na potrzeby swoich utworów tworzył zupełnie nową mitologię. Ten charakterystyczny rys można znaleźć we wszystkich jego dziełach, stąd też Engelking nadał swoim studiom tytuł Nowe mity.

Jednocześnie Engelking podkreśla, że choć Topol jest pisarzem wybitnym, dotąd ani w Czechach, ani w Polsce, ani w żadnym innym kraju nie doczekał się tak całościowego krytycznoliterackiego opracowania swojej twórczości, czemu nietrudno się dziwić - wszak jest autorem wciąż tworzącym, pisarzem, który nie powiedział jeszcze swojego ostatniego słowa. Książka Engelkinga jest więc w pewnym sensie pozycją unikatową, po raz pierwszy skupiającą się na całości dotychczasowej twórczości Jachyma Topola.