Wszystko, co trzeba wiedzieć o polio. Fragment książki „Szczepienia. Odkrycia medyczne, które zmieniły świat"

Jeszcze sto lat temu błonica, krztusiec czy polio zbierały wśród dzieci śmiertelne żniwo. Dziś większość z tych chorób została wyeliminowana. Dlaczego mimo to neguje się skuteczność szczepionek? Jaka była droga do jednego z najważniejszych odkryć w dziejach medycyny?

David Isaacs przedstawia pełną dramatyzmu historię szczepień. Pisze o rozpaczliwej walce z chorobotwórczymi mikrobami, działaniach prowadzonych metodą prób i błędów oraz tragicznych skutkach epidemii. To także opowieść o zaciętej rywalizacji między wybitnymi naukowcami, a przede wszystkim o sukcesie, którym jest zbiorowa odporność. Odnosząc się do coraz silniejszych ruchów antyszczepionkowych, autor weryfikuje ich argumenty, analizuje mity narosłe wokół immunizacji i przedstawia konsekwencje zaniechania powszechnej wakcynacji.

Do lektury książki Davida Isaacsa Szczepienia. Odkrycia medyczne, które zmieniły świat zaprasza Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zachęcamy do lektury premierowego fragmentu publikacji:

Polio jest z nami niemal tak długo jak ospa, a wizerunki ludzi z uschłymi kończynami można dostrzec już na egipskich stelach liczących trzy i pół tysiąca lat.

Polio to skrot od poliomyelitis – terminu oznaczającego substancję szarą w rdzeniu kręgowym – pełna nazwa choroby to „wirusowe zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego”. Często nazywa
 się ją „porażeniem dziecięcym”, aczkolwiek przykłady prezydenta Roosevelta i Berta Flugelmana pokazują, że atakuje również osoby dorosłe.

Możemy przedstawić długą listę sławnych ludzi, którzy mimo przebytego w dzieciństwie polio mieli owocne życie. Znajdą się na niej aktorzy: Alan Alda, Mia Farrow i Donald Sutherland; muzycy: Neil Young, Ian Dury, Joni Mitchell i Pinchas Zukerman; malarka Frida Kahlo; pisarze: sir Walter Scott i Arthur C. Clarke; politycy: Kim Beazley i Paul Martin; gwiazdy sportu: Jack Nicklaus i Wilma Rudolph. Trzeba jednak pamiętać, że za historiami osób, które w heroiczny sposób pokonały przeciwności związane z tą chorobą, kryje się ogrom powodowanego przez nią cierpienia, gdyż jest ona rzeczywiście przerażająca. Polio to paralityk z podkurczonymi nogami czołgający się przez place Meksyku i wpełzający na kamienne stopnie prowadzące do kościoła. Polio to żebrak o zdeformowanym ciele, z uschniętą nogą cienką jak patyk i z wykoślawionym kręgosłupem, żebrzący na ulicach Indii, Afryki, Chin lub Wietnamu. Polio to dziecko posuwające się w niezdarnych podskokach i opierające się na kulach. Polio to niemowlęta, dzieci i młode osoby dorosłe unieruchomione w żelaznych płucach, ponieważ nie potrafią samodzielnie oddychać.

Wszystko to są osoby, których polio nie zabiło. Paul Offit w książce The Cutter Incident w rozdziale „Białe trumienki”cytuje słowa nowojorskiej pracownicy opieki społecznej opisującej doświadczenie
pewnej młodej matki z 1916 roku: „przed drzwiami jej mieszkania stały trzy małe karawany: śmierć zabrała jej wszystkie dzieci”. Philip Roth, laureat Nagrody Pulitzera, przedstawia w powieści Nemezis, jak w 1944 roku polio zaatakowało Newark. Roth opisuje przerażenie, które choroba wywołuje w zdezorientowanej lokalnej społeczności. Wszyscy rozpaczliwie pragną jakichś informacji. Rodzice
obserwują bezsilnie, jak choroba szybko się rozprzestrzenia, a o tym, czy kolejne dziecko umrze, czy zostanie kaleką na całe życie, decyduje ślepy traf.

Polio to choroba zakaźna wywoływana przez poliowirusy znajdujące się w wodzie lub jedzeniu skażonymi kałem zakażonej osoby i przedostające się do organizmu drogą jelitową. Wirusy polio potrafią przetrwać kilka tygodni w fekaliach, nim zostaną przeniesione na inne osoby. Dzisiaj kojarzone jest z ubóstwem, jednak dawniej, ze względu na brak dostępu do czystej wody i złe warunki sanitarne,
jego ofiarą padali zarówno bogaci, jak i biedni.

U większości osób zakażenie przebiega bezobjawowo i choroba nie pozostawia u nich żadnych długotrwałych skutków ubocznych. Jednak u dużej grupy zakażonych pojawiają się symptomy podobne
do grypy: gorączka, bol gardła oraz głowy, a ponadto nudności, zmęczenie i bole kończyn. U niektórych osób dodatkowym objawem jest sztywność karku będąca wynikiem zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych. U jednego na dwustu zakażonych występuje porażenie wiotkie mięśni obejmujące zazwyczaj kilka grup mięśniowych, zwykle asymetryczne (jedna część ciała jest bardziej sparaliżowana
niż druga), tak jak to było w wypadku Berta Flugelmana. Ponieważ sparaliżowane mięśnie nie pracują, często dochodzi do ich stopniowego zaniku. Choroba dotyka przede wszystkim kończyn dolnych i w rezultacie jedna lub obie nogi są pozbawione mięśni oraz zdeformowane. Najgorzej, gdy dodatkowo ulegają wykrzywieniu i nieszczęsna ofiara choroby musi się wlec, podpierając się dłońmi. Możliwy jest także paraliż rąk, ale ten zdarza się rzadziej. Prócz nóg polio często atakuje również tułów, co prowadzi do skoliozy i charakterystycznego przekrzywienia ciała.

W przypadku paraliżu mięśni oddechowych chory może nie być w stanie oddychać prawidłowo i dlatego niektóre osoby trzeba było podtrzymywać przy życiu za pomocą respiratora zwanego żelaznym płucem. (Większość chorych po kilku tygodniach odzyskiwała zdolność samodzielnego oddychania, jednak niektóre osoby pozostawały zamknięte w takim płucu do końca życia). Czasami wirus atakuje mięśnie przełykowe, wywołując porażenie opuszkowe. Ponadto uszkadza nerwy motoryczne (odpowiedzialne za pracę mięśni), pozostawiając nietknięte nerwy czuciowe. W rezultacie chorzy bardzo boleśnie odczuwają wszystkie spazmy mięśni; wyobraźmy sobie skurcz mięśni trwający całe tygodnie.

Nie wiemy, dlaczego zakażenie polio prowadzi do paraliżu tylko w wypadku niektórych osób, aczkolwiek wykazano, że pojawia się on, gdy krótki czas przed zakażeniem doszło do jakiegoś urazu
mięśni lub kończyny, na przykład kontuzji nogi lub zastrzyku domięśniowego. Stwierdzono nawet paraliż mięśni przełykowych u osób, które zachorowały na polio niedługo po operacji wycięcia migdałków. Sam miałem takiego pacjenta – chłopca, który musiał być karmiony za pomocą cewnika przez nos, ponieważ nie umiał połykać pokarmu.

Wielu chorych, u których doszło do porażenia nerwów, przynajmniej częściowo odzyskuje władzę w mięśniach, jednak niektórzy pozostają sparaliżowani do końca życia. Jakby tego było mało, u niektórych osób, które przechorowały polio, w późniejszym okresie życia dochodzi do ponownego zwiotczenia mięśni, co określa się jako zespół post-polio.

W angielskim hrabstwie Hertfordshire, w którym dorastałem jako dziecko, niedaleko mojego domu był ośrodek dla osób chorych na polio. Na drodze biegnącej obok ośrodka ustawiono tablicę dla kierowców z napisem: Cripples Crossing*. Ktoregoś dnia jakiś kierowca zatrzymał się przed znakiem i zapytał którąś z miejscowych osób, jak dojechać do Cripples Crossing, bo nie umie znaleźć tej miejscowości na mapie. Ta historia bardzo rozbawiła personel ośrodka, trzeba jednak dodać od razu, że osobom chorym na polio wcale nie jest do śmiechu.

W naszym serwisie przeczytacie już kolejny fragment książki Szczepienia. Odkrycia medyczne, które zmieniły świat. Publikację kupicie w popularnych księgarniach internetowych: