Oszustwo
Zadie Smith

Wyborna, wspaniała, genialna, napisana z mądrością, inteligencją i rozmachem. Nie trzeba wielkiej wiedzy żeby ją zrozumieć - trzeba wielkiego czytelniczego serca. Jedna z najlepiej skonstruowanych głównych bohaterek w ostatnich latach. Rozumiem, że nie każdemu musi się podobać, ale naprawdę wystarczy wejść w nią całym sobą i dać szansę tym absurdalnym perypetiom Ainswortha, procesowi Tichborne'a i szanownej Elizie Touchet, która może być wielką inspiracją dla współczesnych kobiet. Jestem tym zakupem usatysfakcjonowany.  

Nowa powieść Zadie Smith to historyczna powieść satyryczna luźno oparta na życiu XIX-wiecznego literata Williama Harrisona. Wokół Ainswortha, który z zapałem tworzy kolejne (grafomańskie?) powieści redagowane przez jego kuzynkę, byłą kochankę i gosposię Panią Touchet kręci się ten Bridgertonowski, Dickensowski świat. Zanim połapiemy się w tej historii będziemy musieli trochę pogłówkować i oswoić staroangielski styl języka. Jak tylko mi się to udało, smakowałam każdy z kolejnych krótkich rozdziałów, jakbym pierwszy raz czytała Jane Austen. Smith wspaniale ukazała wiele historycznych aspektów czasów wiktoriańskich i dosłownie zaszczepiła je w nasze czasy. Prowadzona na wielu płaszczyznach opowieść o  angielskiej arystokracji przeplata się z historiami z jamajskich kolonii i plantacji trzciny cukrowej. Nieprzesadzona, ale dosadna, pełna świetnie napisanych postaci. Chętnie obejrzałabym na jej podstawie film. Tak, to powieść dla mnie.

Zadie Smith, którą możecie kojarzyć z powieści ,,Białe zęby'' albo mojej ulubionej ,,O pięknie'' napisała kolejną fantastyczną książkę, tym razem o czasach reformy w Anglii i choć brzmi to nudno, to ani trochę nudne nie jest. Wszystko za sprawą kwiecistego języka charakterystycznego dla tamtych czasów i groteskowych postaci angielskich lordów nie mających pojęcia dlaczego właściwie czują się lepsi od innych. Ważne jednak, że wolno im robić ze swoimi niewolnikami to, co im się żywnie podobna zwłaszcza jeśli sprawują pieczę nad plantacją trzciny cukrowej, gdzie zatrudnia ,,harem'' czarnoskórych służebnic... Ale takich kwiatków jest tu więcej, bo to w dużej mierze opowieść o wyzysku i o walce o równość, o której lubimy dużo mówić, ale której wcale nie rozumiemy. Zadie w tej powieści daje furtkę, by wlaśnie lepiej zrozumieć i przemysleć te czasy, których mentalne pozostałości zauważamy do dziś dnia. Ciekawi bohaterowie, wciąga jak diabli, a do tego jeszcze ukazuje świat, jakiego wcześniej nie miałem szansy poznać. Aż zechciałem sięgnąć po ,,Wichrowe wzgórza" czy coś innego z tych czasów - jakieś polecenia?

Czy polubiłam najnowszą powieść Zadie Smith? Nie. Czy doceniam? Tak, nawet bardzo. Nie polubiłam ze względu na jej strukturę, która tak naprawdę nie wnosi żadnej wartości dodanej. Króciutkie, poszatkowane rozdziały i niczym nieuzasadnione przeskoki czasowe są już tak często nadużywane, że stały się nużące. Nie jestem też wielką wielbicielką stylu pisania autorki, ale to już mój problem.

A za co doceniam? Chyba najbardziej za zdemaskowanie dwóch największych ,,oszustw". Za powieści czasów wiktoriańskich, które wielu czytelników, a właściwie czytelniczek tak uwielbia. Najlepiej ujęła to sama pisarka w jednym z wywiadów: ,,Weźmy Jane Austen: skąd jej bohaterowie mieli tyle pieniędzy? Z plantacji za Atlantykiem. Dzięki temu mogli w Anglii zajmować się swoim życiem uczuciowym. W tle wydarzeń z tych wszystkich powieści, które tak lubimy, działy się rzeczy straszne, bez względu na to, ile zorganizowano wystawnych przyjęć i czy Elizabeth Bennet zamierzała poślubić pana Darcy'ego. W tym samym czasie ludzie byli trzymani w niewoli, ginęli, byli torturowani i gwałceni."

Doceniam również za pokazanie, jak nic się nie zmienia w naszej podatności na oszustwa i manipulacje. W powieści to oczywiście tzw. proces Tichborne'a. Jednak te same mechanizmy fanatyzmu, zaprzeczania faktom, tworzenia teorii spiskowych istnieją i dziś. Mało tego, dzięki mediom społecznościowym mają się jeszcze lepiej. W tym względzie nasza podatność na kłamstwa wręcz wzrosła, o czym świadczy chociaż kandydatura Trumpa na prezydenta USA (jest właśnie dzień wyborów - oby tak się nie stało!!!)

Są oczywiście jeszcze te bardzo ludzkie, małe, ale również szkodliwe. Oszukujemy samych siebie. Tu przykładem jest główna bohaterka powieści Eliza Touchet, która chociaż feministka z deklaracji i wewnętrznego przekonania, jest całkowicie podporządkowana Williamowi i godzi się na traktowanie mające niewiele wspólnego z szacunkiem. Oszukujemy też innych - czasami, żeby nie sprawić im przykrości, ale tak naprawdę odcinając ich od prawdy o samych sobie.

To wielowarstwowa powieść, wymagająca skupienia, składania różnych wątków w całość. Ale gdy już to zrobimy na pewno satysfakcjonująca i zachęcająca do przemyśleń. Jestem pewna, że zostanie ze mną na bardzo długo.