Recenzja książki: Wszyscy kłamią. Nie daj się oszukać

Recenzuje: Justyna Gul

Kłamstwo popłaca?

Mówi się, że strach ma wielkie oczy. A jak w takim razie wygląda kłamstwo? Jak je rozpoznać, obserwując tzw. body language? Czy politycy kłamią, dlaczego na twarzy Jarosława Kaczyńskiego pojawia się mikroekspresja pogardy i jakie to miało konsekwencje dla jego kampanii wyborczej. A - co najważniejsze - jakich narzędzi możemy użyć, by skłonić kłamcę do przyznania się do winy?

Na te pytania odpowiada Jarosław Świątek, psycholog, redaktor naczelny i współtwórca portalu Psychologia-Społeczna.pl oraz redaktor merytoryczny portalu Psychologia-Biznesu.pl. Jego książka Wszyscy kłamią to fascynująca wyprawa w świat kłamstwa i manipulacji, która nie tylko uczy nas identyfikować kłamców, ale i skłaniać delikwentów do przyznania się do winy. To książka dla tych, którzy chcą żyć świadomie i nie wyobrażają sobie życia w otoczeniu fałszu, a także dla tych, którzy chcą przestać oszukiwać siebie.

Autor w kolejnych rozdziałach porusza kwestie emocji (czyli programów działania, które zostają uruchomione przez jakiś bodziec i trwają relatywnie krótko) i uświadamia nam, jak ważne są one w naszym codziennym życiu oraz jak trudno jest funkcjonować, kiedy procesy emocjonalne są zaburzone. Przybliża nam również część emocji uniwersalnych i pierwotnych (tj. strach, złość, smutek, radość, wstręt i zaskoczenie), które są przejawiane przez wszystkich ludzi, pozostałe natomiast są uwarunkowane kulturowo. Posługując się zdjęciami, ukazuje czytelnikom te emocje poprzez akcje mięśni twarzowych, uzależnia je również od warunków ich okazywania.

Wraz ze Świątkiem prześledzimy przebieg afery Watergate oraz dowiemy się, jakie błędy popełnił Richard Nixon w trakcie cyklu rozmów z Davidem Frostem, przekonując społeczeństwo o swojej niewinności. Autor wyjaśnia techniki, które Nixon wykorzystał, by manipulować widzami. Autor zaznacza, że choć polityka to specyficzna sfera, jeżeli chodzi o kłamstwo (politycy są niejako zmuszeni do kłamstwa w imię gry umożliwiającej realizację własnych celów), to problem nie dotyczy tylko tej dziedziny naszego życia. Kłamstwo jest bowiem szczególnie widoczne w sferze relacji damsko-męskich.

Jednak nie tylko pary oszukują się wzajemnie. Bardzo często osobą, która nas oszukuje, jesteśmy… my sami! Autor dowodzi, że samooszukiwanie się jest najlepszym (a raczej - najgorszym) ze wszystkich kłamstw, bowiem człowiek działający pod jego wpływem jest przekonany o prawdziwości swych słów i o tym, że wynikają one z jego poglądów, powstałych na drodze racjonalnego myślenia. Aby przerwać ten zaklęty krąg, należy przede wszystkim zdać sobie sprawę z jego istnienia.

Z książki dowiemy się również, jak zastosować „miecze prawdy”, czyli jak potwierdzić nasze podejrzenia co do prawdziwości czyichś słów czy działań. Świątek tłumaczy, jak posługiwać się insynuacją, symulowanym scenariuszem czy wabikiem, etykietą bądź taktyką zaintrygowania. Oczywiście, nie wszystkie z wymienionych technik pozwolą nam jednoznacznie stwierdzić, czy ktoś kłamie. Aby obnażyć oszustwo, najlepiej jest łączyć te techniki - tak, aby wzmacniały się wzajemnie. Kluczem do sukcesu jest równoczesna obserwacja zachowania i mimiki podejrzanego.

Fascynującym rozdziałem jest ten, który porusza temat „zbrodni, kłamstwa, winy i kary”, a więc mówi o sytuacjach, w których od udowodnienia kłamstwa zależy wolność, a nawet życie człowieka. Szczególną motywację do kłamstwa i zwodzenia mają złodzieje i mordercy, dlatego też zdolność do odkrywania prawdy jest niezwykle ważna w przypadku takich zawodów, jak śledczy, prokurator czy sędzia. Doświadczenie uczy ich podświadomie rozpoznać każdy symptom kłamstwa i na niego reagować, a pomocne w takim przypadku są markery somatyczne, odbierające sygnały z organizmu i ostrzegające przed popełnieniem błędu, oraz pomagające przeczuwać kłamstwo u innych osób.

Niezależnie od motywu, który kieruje nami i naszym pragnieniem „rozkodowania kłamstwa”, musimy być świadomi, że otacza nas ono ze wszystkich stron. Tylko od nas zależy, czy nauczymy się je rozpoznawać, czy też padniemy ofiarą kłamcy. Książka Wszyscy kłamią Jarosława Świątka daje nam skuteczne narzędzia do walki z kłamstwem, niezależnie od tego, czy będzie ono dotyczyło zakładu pracy, szkoły, czy też rodzinnego domu. Po tej pasjonującej lekturze będziemy mogli powiedzieć, że skoro strach ma wielkie oczy, to kłamstwo ma swoje mikroekspresje!