Recenzja książki: Uczłowieczyć komunikację

Recenzuje: Justyna Gul

Czy grozi nam dehumanizacja komunikacji?

Warunkiem sprawnego funkcjonowania w otoczeniu jest efektywna komunikacja. Dotyczy to zarówno środowisk domowych, miejsc pracy, jak i społeczności szkolnej. Ludzie porozumiewają się pomiędzy sobą od wieków, ale pomimo tego komunikaty nadawane wciąż różnią się od tych odebranych, a istniejące bariery komunikacji skutecznie utrudniają dekodowanie przekazu. Dlatego tak duży nacisk powinien być położony na wszelkiego typu szkolenia dotyczące komunikacji, a o problemach z nią związanych należy nie tylko mówić, ale i pisać, a przede wszystkim… działać w celu ich wyeliminowania.

Wyrazem troski o sprawną komunikację w klasie szkolnej, a zarazem próbą identyfikacji występujących problemów jest publikacja Oficyny Wydawniczej Impuls pod redakcją naukową Henryki Kwiatkowskiej. Książka Uczłowieczyć komunikację. Nauczyciel wobec ucznia w przestrzeni szkolnej to pozycja adresowana nie tylko do nauczycieli czy dyrektorów szkół, ale też do studentów pedagogiki oraz wszystkich zainteresowanych tematem. Publikacja ta stanowi swoiste kompendium wiedzy na temat interakcji zachodzących w środowisku szkolnym, a jej celem jest przede wszystkim analiza kultury komunikacji, ze szczególnym uwzględnieniem popełnianych błędów.

Szkoła to takie miejsce, gdzie zło znalazło bezpieczną przystań, jakby swój bezpieczny dom – zwraca uwagę prof. dr hab. Henryka Kwiatkowska we wstępie, przyczyn tego stanu doszukując się m.in. w gromadzeniu się wielu dzieci bez doświadczeń i mądrości życiowej na małej powierzchni oraz w braku relacji wspomagającej z nauczycielem. Co zatem znaczy „uczłowieczyć komunikację”? Na to pytanie pośrednio próbują odpowiedzieć autorzy kolejnych tekstów, które zostały zawarte w trzech części książki.

Pierwsza z nich stanowi charakterystykę współczesnego nauczyciela, a właściwie jego bolączek, kompetencji i wyzwań przed nim stawianych. Otwierający zbiór tekst Witolda Komara demitologizuje zawód nauczyciela, wskazuje na fałszywe przekonania funkcjonujące wśród ludzi, a dotyczące tego zawodu oraz na nowe perspektywy edukacyjne, jakie otworzył przed nauczycielstwem upadek realnego socjalizmu. Bogusław Śliwerski, sięgając po metaforę gorsetu, zwraca uwagę na kształtowanie sylwetek nauczycieli przez centralne władze systemu oświatowego, zaś Radosław Nawrocki pisze o korozji tożsamości nauczyciela i skomplikowanych relacjach pomiędzy sferą publiczną a prywatną, które utrudniają budowanie tożsamości zawodowej nauczyciela. O tym „prywatno-publicznym zaplątaniu” pisze też Justyna Miko-Giedyk, zwracając uwagę na fakt, iż nauczyciel, przygotowując wychowanków do życia w demokratycznym społeczeństwie, działa w interesie publicznym, ale aby jego działania były efektywne, musi ingerować również w sferę prywatną uczniów, związaną m.in. z ich życiem rodzinnym. Magdalena Grygierek porusza w swoim tekście temat edukacji wobec odmienności kulturowej, przyglądając się różnym strategiom kształcenia i ich możliwym efektom w warunkach zróżnicowania kulturowego. W rozdziale szóstym znajdziemy tekst Wandy Dróżki, w którym podjęła ona próbę uzasadnienia tezy, zgodnie z którą relacje pomiędzy uczniem a nauczycielem w polskiej szkole wymagają zasadniczej zmiany. Z kolei Józefa Chmielewska-Tyszkiewicz relacjonuje wspomnienia studentów Podyplomowych Studiów Pedagogicznych dotyczące ich nauczycieli oraz emocji odczuwanych w trakcie interakcji edukacyjnych.

Drugą część książki, poświęconą deficytom człowieczeństwa w komunikacji szkolnej, otwiera tekst Marii Dudzikowej, poświęcony animalistycznej formie dehumanizacji. Anna Bargielska w swoim artykule zajmuje się tematem indywidualizmu i szansami oraz zagrożeniami z niego wynikającymi, zaś Ewa Marciniak zwraca uwagę na zjawisko milczenia, zawieszenia komunikacji. W kolejnych rozdziałach zapoznamy się ze strukturą „nauczycielskiej orkiestry” oraz efektywnością procesów komunikacji, zachodzących pomiędzy jej członkami (tekst Hanny Kędzierskiej), a także ze spojrzeniem na komunikaty z perspektywy teorii Friedemanna Schulza von Thuna (Małgorzata Mądry-Kupiec). Bożena Tołwińska zabiera głos na temat dyrektorów szkół, natomiast Ewa Muszyńska pisze o braku opieki rodzicielskiej w początkowym okresie życia dziecka oraz o jego niszczycielskich konsekwencjach.

W trzeciej części, poświęconej (nie)możności porozumienia się, Agnieszka Nowak-Łojewska podejmuje próbę ukazania miejsca dialogu w szkolnej edukacji dzieci, zaś Małgorzata Zalewska-Bujak pisze o doświadczeniach komunikacyjnych ucznia i ich znaczeniu nie tylko dla jego rozwoju umysłowego, ale także dla tworzenia wzorów postępowania. W części tej znajdziemy również tekst Sylwii Jaskulskiej, poświęcony ocenianiu oraz Małgorzaty Samujło i Teresy Sokołowskiej-Dzioby, poświęcony otwartości w edukacji. O paradoksach komunikacji pomiędzy uczniem a nauczycielem pisze Alicja Matusz-Rżewska, zaś Marta Michalicka-Ipnarska zastanawia się nad tym, jak wyglądałaby szkoła, w której nie stosuje się kanonów obowiązujących w większości szkół w Polsce, której funkcjonowanie oparte jest na partnerstwie, życzliwości i przyjaźni.

Wszystkie te teksty oscylują wokół tematów związanych z komunikacją, wykazując zarówno słabości stanu obecnego, jak i perspektywy na przyszłość. Zarówno dobór tekstów, jak i interesujące ujęcie tematu wskazuje na niebywałą staranność i wnikliwość podczas prób odpowiedzi na pytanie o „człowieczą” komunikację. Sprawia to, że lektura książki jest nie tylko obowiązkiem każdego nauczyciela, ale i prawdziwą przyjemnością intelektualną. Co więcej, wnioski wysnuwane z kolejnych tekstów czy zawarte w nich przykłady mogą zainspirować do dalszych pytań i badań. To nieustanne doskonalenie wpisane jest bowiem w każde środowisko, również w polską szkołę, zaś działania podejmowane przez większość nauczycieli są tego najlepszym przykładem.