Recenzja książki: Tam, gdzie nikt cię nie znajdzie

Recenzuje: Justyna Gul

Ostatni wojownik

Pasterka, czyli Teresa Pla Mesequer, urodziła się w 1917 roku jako siódme dziecko w rodzinie ubogich hiszpańskich farmerów. Zdeformowane genitalia sprawiły, że długo zastanawiano się nad płcią dziecka, postanawiając ostatecznie o zarejestrowaniu noworodka jako dziewczynki. Szydzona, wyklęta przez środowisko, reagowała na szykany wybuchami agresji. Nienawiści do odmieńca nie kryło również rodzeństwo, zaś matka postanowiła oddać Teresę na wychowanie sąsiedniej rodzinie. Tam Teresa zostaje wychowana na pasterkę, zaś zawód staje się z czasem pseudonimem. „Pasterka” - tak zwracano się do Teresy po wybuchu wojny, szczególnie wówczas, kiedy stała się członkiem miejscowej partyzantki. Sympatia z komunistami walczącymi z powojenną dyktaturą była konsekwencją okrutnego potraktowania i szyderstwa ze strony żandarmów Guardia Civil oraz współpracującej z nimi bandy wieśniaków, zwanych somatenes. Zmusili oni Teresę do obnażenia się przed nimi i wyeksponowania zniekształconych organów. Po tym traumatycznym przeżyciu zakończył się pewien etap jej życia, zaś odtąd „Pasterka” stała się mężczyzną, Florencio Pla Mesequerem.

O Pasterce krążą legendy. Mieszkańcy hiszpańskich wniosek wspominają maquis, bojowników opozycyjnej partyzantki, walczących z reżimem Francisco Franco. Mówią też o samej Pasterce jako o osobie, której Gwardia Obywatelska nie zdołała nigdy dopaść. Porównywana do dzikiego zwierza, okrutnej morderczyni, budzi fascynację i przestrach. O tej fascynującej postaci, hermafrodycie, który najdłużej opierał się dyktaturze generała Franco, opowiada Alicia Giménez-Bartlett, ceniona hiszpańska pisarka, autorka popularnej serii kryminałów i kilku  powieści obyczajowych.

Jej najnowsza pozycja, Tam, gdzie nikt cię nie znajdzie, opublikowana nakładem wydawnictwa Noir Sur Blanc, to wstrząsająca książka, nagrodzona prestiżową nagrodą literacką Premio Nadal. To również okazja poznania literatury iberyjskiej oraz szansa na poznanie prawdziwej historii Pasterki. Autorce udało się bowiem połączyć prawdę historyczną z wątkami opartymi na fikcji literackiej - i to w tak fascynujący sposób, że stworzyły oszałamiającą kompilację, przenoszącą czytelników do Hiszpanii czasów Franco, sprawującego w kraju władzę absolutną.

Główni bohaterowie powieści to francuski psychiatra i wykładowca na Sorbonie, Lucien Nourissier. Naukowiec prowadzi prace badawcze na temat zróżnicowania typologicznego przestępców ze stwierdzonym profilem psychopatologicznym. Planuje on odtworzyć portret psychologiczny Pasterki na podstawie wypowiedzi osób, które miały z nią styczność, zaś jego przewodnikiem ma być hiszpański dziennikarz, autor artykułu o Pasterce, Carlos Infante. W zamian za sowitą zapłatę, pismak decyduje się towarzyszyć Francuzowi w wyprawie w górskie regiony Hiszpanii, gdzie ta niemal mityczna postać była widziana po raz ostatni.

Podróżując wraz z bohaterami, wysłuchamy opowieści, które krążą na temat Pasterki, w tym tych dotyczących jej udziału w okrutnym morderstwie w masíi El Cabanil. Z okruchów wspomnień i relacji naocznych świadków wyłania się portret Pasterki równie niejednoznaczny, jak i jej płeć. Dopiero relacja nękanego wyrzutami sumienia emerytowanego sędziego śledczego, dom Eusebio Santillana,  rzuca światło na wydarzenia sprzed lat i na rzekomą rolę Pasterki w masakrze, jaka rozegrała się w wiejskim domu. A właściwie na brak jej udziału w rozgrywkach pomiędzy Guardia Civil a partyzantami.

Giménez-Bartlett zastosowała w powieści dwutorową narrację – jednocześnie uczestniczymy w poszukiwaniach Infante i Nourissiera, poznając historię  tragicznego życia dziwnej dziewczynki, która stała się mężczyzną i w tym wcieleniu zdołała przetrwać w górach, wymykając się prześladowcom, a także czytamy relację Pasterki, która przepełnia smutkiem i wewnętrzną pustką. Epizody dotyczące bohaterki należą do jej prawdziwej biografii i zostały zaczerpnięte z książki dziennikarza Josego Calvo La Pastora. Del monte al mito.

Zaskakujące w powieści jest nie tylko zakończenie, które powstało w wyobraźni autorki, ale i życie Pasterki, bowiem autorka zdecydowała się dołączyć do książki notę przedstawiającą prawdziwe losy poszukiwanej od roku pięćdziesiątego szóstego, czyli czasu, w którym mają miejsce wydarzenia opisane w powieści, aż do jej śmierci. Mamy tu fascynującą fabułę i doskonale prowadzoną akcję oraz doskonale skonstruowanych bohaterów. Wszyscy bohaterowie stający na drodze Infante i Nourissiera pełnią rolę drugoplanową, pojawiają się równie nagle, co znikają, ale każda z nich wnosi coś nowego do historii, każda ożywia ją i dostarcza kolejnych elementów, z których zainteresowani starają się złożyć obraz Teresy.

Połączenie prawdy historycznej z wytworami fantazji sprawia, że Tam, gdzie nikt cię nie znajdzie to lektura pasjonująca. Istotne jest to, że Giménez-Bartlett, opierając się na osobie Teresy vel Florencio, zdołała podkreślić wyjątkowości Pasterki, a tym samym zachować jej pamięć na wieki. I to nie jako okrutnej zbrodniarki, ale osoby dojmująco samotnej i nieszczęśliwej. Nie tylko sprawne pióro, ale właśnie ta empatia autorki sprawia, że książka Tam, gdzie nikt cię nie znajdzie jest lekturą tak wyjątkową.