Recenzja książki: Słowa i światy: Rozmowy Janiny Koźbiel

Recenzuje: Justyna Gul

Słów kilka o słowie

Na początku było słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo... Ten fragment Ewangelii doskonale odzwierciedla istotę procesu komunikacji. Słowo, jego użycie, daje nam szansę na wymianę myśli, na współdziałanie, czy też na podążanie w tym samym kierunku. Dlatego też tak ważne są rozmowy na temat uczuć, emocji, wspomnień czy otaczającej nas rzeczywistości i otwieranie przed drugą osobą drzwi do innego świata. A co wówczas, kiedy rozmawiamy z prawdziwymi znawcami słów? Z osobami, które ze słowa żyją, które słowo uczyniły całym światem?

Postanowiła sprawdzić to Janina Koźbiel, podejmując ryzyko dialogu z tymi, którzy na co dzień słowo biorą w karby, ujarzmiając je, przekuwając w treść. Książka Słowa i światy, opublikowana nakładem wydawnictwa Janka, jest zapisem rozmów autorki z pisarzami i o pisarzach. Wszyscy oni zdecydowali się obnażyć przed nami swoje dusze, dopuszczając nas do swojego świata, swoich tajemnic i podzielić się swymi emocjami. To wyjątkowa pozycja, podobnie jak wyjątkowe są postaci, które zdecydowały się poddać swego rodzaju wiwisekcji dokonywanej przez Janinę Koźbiel. Słowa i światy stają się tym samym – nie może być inaczej – wyjątkową książką dla wyjątkowego czytelnika, który zagłębić się może w nią z otwartym sercem i umysłem, gotowy na refleksje, które niechybnie się nasuną podczas lektury.

Najważniejszą sprawą podczas pisania jest dla mnie zawsze uzyskanie tożsamości ze światem, który opisuję – zdradza autorce Wiesław Myśliwski, opowiadając o sekretach, technikach pisania (ołówkiem) oraz o poszukiwaniu „jedynego zdania”, kryjącego w sobie głębię znaczeń i stanowiącego początek nowej książki. Tadeusz Nowak rozmawia z kolei o grotesce jako o jednym z podstawowych źródeł wyrazu, o „poetyce życia” i o urzeczeniu formą.

O tożsamości, życiu dzieciństwem, przywoływaniu wspomnień mówi Piotr Ibrahim Kalwas, przybliżając czytelnikom islam i wyjaśniając, w jaki sposób jego przyjęcie zmieniło autora i sprawiło, że stał się on „obywatelem świata”. Rozmowa z Kalwasem to również brutalny obraz współczesnej polszczyzny, która w porównaniu z językiem arabskim wypada niezbyt korzystnie, stając się strumieniem chamstwa i skrótów myślowych. Kalwas zabiera czytelników do Aleksandrii, którą uczynił swoim domem, mówi o fascynacji Gombrowiczem i o byciu zawołanym mieszczuchem, któremu daleko do tragizmu Stachury.

Z Andrzejem Turczyńskim Janina Koźbiel rozmawia o konstrukcji światów, o związkach pomiędzy Tą i Tamtą stroną i o tradycji, mającej u autora wymiar wielokulturowy. Z kolei w rozmowie z Martą Magaczewską przyglądać się będziemy przemianie zwierzęcia w istotę, która się nad światem zastanawia, podkreślaniu przepaści pomiędzy ziemskością i boskością oraz o grze, której celem jest wzbudzenie w czytelniku sprzecznych uczuć, granie na jego emocjach ze szczyptą refleksji nad współczesnością i skazanym na nią człowiekiem. Filip Onichimowski natomiast będzie musiał skonfrontować się z obrazem samego siebie, jaki czytelnicy wykreowali na podstawie Człowieka z Palermo i Zalanych, opowiadając przy okazji o teatrze, rycerstwie i nowym ładzie.

Z pantałyku zbije nas Marian Pilot w rozmowie o sukcesie medialnym i o... Pantałyku właśnie, czyli o zbiorze opowiadań sprzed czterdziestu lat, a także o Gombrowiczu i bohaterach Pióropusza. Wywiad z Tomaszem Białkowskim traktuje z kolei o prywatności, której autor stara się strzec, o Houellebecqu i o bohaterach Teorii ruchów Vorbla, natomiast rozmowa z Magdaleną Tulli koncentruje się na dwujęzyczności, mogącej wnieść dystans i spojrzenie „z zewnątrz” do treści, na życiu pełnym sprzeczności  i nagrodzie „Literatury na świecie”.

Dlaczego umierają słowa? Nad tym Janina Koźbiel zastanawia się wraz z Wojciechem Kassem, poruszając temat mistrza, jakim dla rozmówcy był Czesław Miłosz, magicznego stosunku do słowa czy poezji, będącej doświadczaniem indywidualnego człowieka. Z kolei Elżbieta Adamiak mówić będzie o zainteresowaniu Marią Magdaleną w kulturze masowej. Dorota Masłowska opowiada o zmianach w postrzeganiu świata i o pisaniu jako o formie oczyszczania się z negatywnych emocji, a także o sile oddziaływania literatury.

Prawdziwą przyjemnością i swego rodzaju ukoronowaniem wywiadów jest rozmowa z profesorem Janem Miodkiem o miłości do Internetu, o cenie popularności oraz o mowie, która odróżnia nas od zwierząt. Także Janina Koźbiel jako osoba zakochana w poezji Tadeusza Różewicza odsłania się przed nami, prezentując niezwykły monolog – jednostronną, intymną „rozmowę” z Mistrzem o jego twórczości i  oddziaływaniu na odbiorcę.

Z książki Słowa i światy przebija nie tylko rozległa wiedza autorki i fascynacja swoimi rozmówcami, ale także autentyczne zainteresowanie ich sposobem postrzegania świata, odbiorem zastanej rzeczywistości. Wywiady Janiny Koźbiel stanowią najlepszy przykład profesjonalizmu  i starannego przygotowania, ale też świadectwo człowieczeństwa, bowiem rozmowy o emocjach czy indywidualnym stosunku do określonych kwestii czy znaczeń wyłamują się sztywnym ramom wywiadu, zdradzając dużo więcej, niż byśmy się spodziewali.

Poszczególne wywiady tworzą całość złączoną tematem przewodnim – słowem – udowadniając, że pomimo odmienności kreatorów słowa i tych, którzy słowem się zajmują, znaleźli oni wspólną płaszczyznę i zdołali zainteresować nią również nas – czytelników. Pożeraczy i fascynatów słowa.