Recenzja książki: Pedagogika kognitywistyczna. Studium teoretyczne

Recenzuje: Justyna Gul

Kognitywistyka w służbie pedagogiki

Kognitywistyka jest nauką łączącą metody badawcze z podejściem teoretycznym różnych dziedzin zajmujących się problematyką umysłu, poznania i języka, m.in.: psychologii, filozofii, informatyki, a także lingwistyki i antropologii. Podstawowe obszary badań kognitywistyki obejmują zagadnienia związane z procesami myślenia, świadomością, językiem, percepcją, a także procesami uczenia się.

W te zainteresowania kognitywistyki znakomicie wpasowała się także pedagogika, a wyrazem tego może być publikacja Bronisława Siemienieckiego Pedagogika kognitywistyczna. Studium teoretyczne. Opublikowana nakładem Oficyny Wydawniczej IMPULS praca profesora zwyczajnego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie kieruje on Katedrą Dydaktyki i Mediów w Edukacji, jest jedną z niewielu książek (jeśli nie jedyną), poświęconych rozważaniom na temat pedagogiki, która opiera się na wiedzy dotyczącej przetwarzania informacji w mózgu człowieka. To pozycja nieodzowna w bibliotece każdego studenta pedagogiki oraz czynnego nauczyciela, podkreślająca konieczność poznania zmian zachodzących w otoczeniu oraz szkolnej rzeczywistości i samych uczniach.

Jak sam autor zauważa: bez rozpatrzenia roli i miejsca mediów we współczesnym świecie niemożliwe jest ukazanie kierunku myślenia w pedagogice. Kierunku, który zatrzyma przerażającą falę zubożenia umysłów młodych ludzi (…). Wzywa do przewartościowania i odejścia od tego, co jest nieefektywne i co destrukcyjnie wpływa na uczniów.

Praca składa się z siedmiu rozdziałów zawartych w trzech częściach. Siemieniecki omawia w nich miedzy innymi zagadnienia związane z poglądami na rozwój cywilizacyjny oraz ewolucją genetyczną i jej wpływem na współczesne społeczeństwo. Tym samym zaprasza czytelników do dyskusji na temat ewolucji społecznej. Część pierwsza książki porusza właśnie problem zmian cywilizacyjnych w przestrzeni pedagogicznej. W trzech rozdziałach autor kreśli wizję rozwoju cywilizacji w kontekście pedagogiki, prezentując dwa przeciwstawne stanowiska dotyczące wizji rozwoju człowieka: koncepcję ciągłej ewolucji oraz pogląd wskazujący na ciągłe dostosowywanie się jednostki  do zmian środowiska. Znajdziemy tu również omówienie pojęcia społeczeństwa informacyjnego, zagadnienia związane z budową sztucznego środowiska i jego wpływem, uznaniem środowiska wirtualnego jako integralnej części środowiska społecznego, a także z mitem „czystej tablicy”. Siemieniecki zastanawia się również nad wpływem zmian społecznych na człowieka, pochyla się też nad tematem kultury jako jednym z czterech fundamentów pedagogiki.

W części drugiej książki zostały poruszone kwestie związane z procesem komunikacji i komunikowaniem oraz rolą, jaką odgrywają one w formowaniu człowieka. Kolejne dwa rozdziały omawiają pojęcia komutacji, komunikowania się i komunikowania, ukazują także związki komunikacji ze świadomością, co pozwala na określenie mechanizmów przetwarzania informacji oraz na wskazanie czynników decydujących o zrozumieniu informacji. Wskazują ponadto na rolę komunikacji niewerbalnej w pracy nauczyciela i przybliżają rodzaje tej komunikacji. Autor zwraca również uwagę na powstanie dwóch nurtów teoretycznych, określanych mianem teorii psychoterapeutycznej i antropologicznej oraz znaczenia fakty dostrzeżenia roli informacji niewerbalnych jako ważnych sygnałów komunikowania, co pozwala zrozumieć szereg zachowań człowieka. Podejmuje również problem związku języka z komunikacją, zwracając uwagę na złożoność istniejących kodów.

Kolejna część, obejmująca zagadnienia dotyczące informacji w kontekście edukacji, to dwa ostatnie rozdziały, w których znajdziemy wiadomości na temat społeczeństwa informacyjnego oraz roli mediów we współczesnym świecie. Niezwykle inspirujący jest podrozdział dotyczący uczenia umiejętności informacyjnych, traktujący o sposobach kształtowania kompetencji informacyjnych, a także kolejne, dotyczące wpływania na uczniów w procesie edukacyjnym.

Pedagogika kognitywistyczna. Studium teoretyczne Bronisława Siemienieckiego to publikacja niezwykle cenna dla wszystkich czytelników, którzy swoje życie zawodowe związali, bądź też mają zamiar związać ze szkołą. Nie można pozostać obojętnym na przemiany społeczne oraz na postęp technologiczny, który znacząco zmienił oczekiwania ucznia względem szkoły, ale również wizerunek samej szkoły. Konieczne stało się sięgnięcie po nowe formy komunikacji, co jednak nie może zwalniać nauczyciela z obowiązku prezentowania właściwej, godnej naśladowania postawy. Sam autor pisze: Uczeń, budując obraz swoich nauczycieli, opiera się na swojej i otoczenia wizji odbioru nauczyciela. Dotychczasowe badania nad jego wizerunkiem nie napawają optymizmem. Te słowa stać się winny bodźcem do autorefleksji oraz do poszerzania swojej wiedzy, nie tylko w wybranej przez siebie dziedzinie, ale również w kwestii interakcji społecznych, przemian zachodzących we współczesnym świecie i nowych form komunikacji. Dwie strony: uczeń i nauczyciel, mogą na tym wyłącznie skorzystać!