Recenzja książki: Na dnie w Paryżu i w Londynie

Recenzuje: milwaukee meg

George Orwell znany jest większości czytelników ze swoich dwóch książek opowiadających o totalitaryzmach – z „Roku 1982” i „Folwarku zwierzęcego”, będących istną symfonią spostrzegawczości i zdolności zgrabnego ujmowania trudno opisywalnych zjawisk. Podobną przenikliwość i zaangażowanie społeczne pisarz zawarł już jednak w swojej pierwszej wydanej książce „Na dnie w Paryżu i w Londynie”, autobiograficznym opisie nędzy i bezdomności lat międzywojennych w tych dwóch miastach. 

Ksiażka ta to zbiór wspomnień z około dwóch lat (1929-1931) życia autora, który w tym czasie nie zajmował się jeszcze pracą stricte literacką (co najwyżej pisywaniem artykułów do gazet) i próbował jakoś przetrwać bez stałego dochodu i bez pomocy osób trzecich w przeżeranej bezrobociem Europie okresu Wielkiego Kryzysu. Czasem jako wagabunda, czasem - pracując jako plongeur w paryskich restauracjach, Orwell stara się przetrwać z dnia na dzień z minimalną (żeby nie powiedzieć – żadną) ilością środków na życie… i zdaje z tego czytelnikowi dokładną relację. Opisuje i analizuje zarówno własne przeżycia z tej tułaczki, jak i - na przykładzie poznawanych ludzi w podobnym położeniu - próbuje generalizować i ukazać jak najpełniejszy obraz całego zjawiska, ze wszystkimi jego przejawami. Dlatego też poznajemy dosłownie "od kuchni" pracę w wykwintnej restauracji, przytułki i schroniska dla bezdomnych czy chociażby sposoby oszczędzania, jakie uskuteczniają ci, którzy nie mają z czego oszczędzać. 

Jak już wspomniałam, główną i niepodważalną zaletą tej książki jest przenikliwość, z jaką została ona napisana, śmiałość autora w formułowaniu wniosków i trafność jego spostrzeżeń. To nie jest zwykły opis zjawiska, ale próba rozrachunku – z nędzą, z bezdomnością, a w końcu z samym sobą. Bystry i miejscami ironiczny tekst odsłania czytelnikowi więcej, niż ten mógłby podejrzewać i niż to, czego mógłby się spodziewać po dosyć cienkiej (objętościowo, oczywiście) książce. Pomimo, że czasy, o jakich Orwell pisze w swojej opowieści o dwóch miastach, dawno już przeminęły, to większość przemyśleń, jakimi dzieli się autor, jest wciąż aktualna, a książka dalej skłania do refleksji i pochylania się nad losem ludzi, których mijamy czasem na ulicach, usiłując ze wszystkich sił ich nie zauważyć – czasem z litością, czasem z niesmakiem. 

Przyznać jednak trzeba, że o ile jest to książka wybinie interesująca, daleko jej do statusu arcydzieła, jakim jest „Rok 1982” czy „Folwark zwierzęcy” (nawet, jeśli rzesze uczniów chętnie by z tym stwierdzeniem polemizowały). Brakuje tu jakiegoś uporządkowania myśli, wszystko jest wrzucane do jednego worka, tyle że w sposób chronologiczny. Orwell skacze od tematu do tematu, tu pokazując uliczkę, na której mieszkał, tu hotel, by wrócić do hotelu, a potem znów do uliczki, by w międzyczasie ponarzekać trochę na rosyjskich imigrantów w Paryżu… No i dzięki temu wytraca się mocno rytm tych wspomnień. Ani nie jest to spokojna i dobra na długie, zimowe wieczory lektura, ani nie szybka, agresywna w wymowie i zmuszająca przemocą do zastanowienia się opowieść; zamiast tego skaczemy z tematu na temat, z kwiatka na kwiatek. 

Ale jednak subtelna (no, nie zawsze) ironia, dystans do siebie i do opisywanej problematyki, no i owa przenikliwość, jaką już w swoim pierwszym dziele przejawia Orwell, sprawiają, że jest to książka warta przeczytania - zarówno dla tych, którzy kochają klasykę, jak i dla miłośników literatury faktu, poszukujących dogłębnych informacji o otaczającym świecie; bo nawet pomimo bardzo subiektywnego opisywania wszystkich tych zjawisk i stosowania licentia poetica, Orwell potrafi pokazać w sposób odarty z romantyzmu i aż boleśnie realistyczny ów społeczny dołek, w jakim się znalazł. „Na dnie w Paryżu i w Londynie” to historia, po którą sięgnąć powinien każdy miłośnik, nawet przelotny, twórczości George’a Orwella.