Recenzja książki: Fenomen rosyjskiego komunizmu
Recenzuje: milwaukee meg
Kiedy Karol Marks zapisywał swoje głębokie przemyśleniach na kartach „Kapitału”, nie przypuszczał nawet, że krajem, który postanowi zrealizować jak najpełniej jego postulaty, będzie zacofana, orientalna i niezrozumiała dla obcych Rosja, całkowicie niepasująca do przyjmowanych przez niego schematów - żeby nie powiedzieć: przez niego pogardzana. Jednakże rosyjskim intelektualistom udało się popchnąć marksizm w stronę tak nieoczekiwaną, tak odmienną od tego, czego można się było spodziewać, że pozostaje on zjawiskiem unikatowym w skali światowej. Próbę jak najbardziej dogłębnego opisania tego zjawiska podjęło 22 historyków, tworząc zbiór artykułów pod wspólnym tytułem „Fenomen rosyjskiego komunizmu. Geneza, konteksty, konsekwencje”.
Pod względem poruszanej tematyki jest to praca wybitnie rozległa; oprócz podstaw filozoficznych, społecznych i światopoglądowych, jakie doprowadziły w końcu do wykrystalizowania się rosyjskiego komunizmu w formie ostatecznej, omawiana jest tu też chociażby specyfika twórczości radzieckiej lat dwudziestych i trzydziestych, czy walka o religię i Kościół Prawosławny. Każdy z autorów zajmuje się wybranym przez siebie fragmentem tej większej historii, a poprzez złożenie ich przemyśleń, spostrzeżeń i wyników badań w jednej pozycji, czytelnik jest w stanie objąć bardziej całościowo tę problematykę. Humanistyczne podejście do tytułowego "fenomenu" rosyjskiego komunizmu nie jest niczym nowym, jednakże zawarte w tej pracy artykuły częstokroć zwracają uwagę na naprawdę intrygujące kierunki interpretacji zdarzeń i tekstów kultury radzieckiej.
Jak na zbiór artykułów przystało, całość jest bardzo nierówna - obok naprawdę fascynujących i świetnie napisanych tekstów, wciągających nawet pomimo trudnej tematyki, znajdują się tu też części właściwie nie do przejścia, przywołujące na myśl raczej wpisy encyklopedyczne czy słownikowe niż opisy w literaturze o przedmiocie. Na szczęście tych ostatnich jest znacząco mniej - tak, że lektura całości nie jest drogą przez mękę, a całkiem przyjemną, choć forsowną, wędrówką po meandrach i zawirowaniach historii komunizmu. W przeważającej części artykuły napisane są zrozumiale i jasno, choć oczywiście bez ozdobników w postaci anegdot czy fabularyzacji, do jakich przyzwyczaja nas literatura popularnonaukowa.
Ważna jest też, zasygnalizowana już powyżej, rozległość opisywanej tematyki. Zdarza się widywać książki naukowe, obracające się wokół jednego małego słońca pojedynczego zdarzenia, kiedy zapowiadana jest obserwacja całej galaktyki wydarzeń i zjawisk - na szczęście „Fenomen...” daje czytelnikowi możliwość zapoznania się z najróżniejszą problematyką, a poszczególne artykuły składają się w spójną całość. Teksty uzupełniają się wzajemnie i choć nie otrzymujemy tu żadnych ostatecznych wniosków (bo wydaje się, że takich wyprowadzić się po prostu nie da), to mamy możliwość zaobserwowania zjawiska rosyjskiego komunizmu z wielu różnych punktów widzenia.
Na czytelnika czekają jednak nieprzyjemne niespodzianki. Nie mówię już tu o całkowitym braku jakiegokolwiek indeksu, który byłby naprawdę przydatny w przypadku korzystania z „Fenomenu…” w celach stricte naukowych. Jednak trochę na wyrost wydaje się założenie zarówno autorów, jak i wydawcy, że każdy czytelnik owego dzieła jest zaznajomiony z cyrylicą i językiem rosyjskim. Dla tych nieszczęśników, którzy pochwalić się mogą jedynie znajomością podstawowych zwrotów w tym języku, będą bezpowrotnie stracone duże partie tekstu, jako że wiele cytatów czy nazw pozostawiono w oryginalnym brzmieniu.
„Fenomen rosyjskiego komunizmu” to jednak książka naprawdę intrygująca, choć trudna i zdecydowanie nierówna. Pokazuje czytelnikowi obraz radzieckiej ideologii, jej przemian, odmian i mutacji w sposób oryginalny i bez truizmów, w naprawdę naukowym duchu. Powinna przypaść do gustu tym, którzy nie zadowalają się powierzchownym podejściem do tematu.
