Recenzja książki: Dwudziestolecie międzywojenne. Słownik literatury polskiej
Recenzuje: mrowka
W przypadku podręcznych słowników redagowanych i tworzonych przez jednego autora, zwykle powtarzają się pytania o zasadność dokonanych wyborów czy o dokładność opracowania artykułów hasłowych. O ile słowniki tematyczne i dodatkowo zawężone do pewnego wycinka czasu są w miarę pełne, o tyle próby ogarnięcia całości literackich dokonań pewnej epoki bywa mocno ryzykowna. Grzegorz Gazda zdecydował się więc na omówienie zaledwie dwudziestu lat zjawisk rządzących polską literaturą. Efektem starań jest „Dwudziestolecie międzywojenne. Słownik literatury polskiej”.
Gazda zajmuje się tu przede wszystkim twórcami z międzywojnia – wiele artykułów hasłowych prezentuje biogramy bardziej lub mniej znanych literatów, poza zwykłymi informacjami – datami urodzin i śmierci, dorobkiem – zajmuje się Gazda przebiegiem „kariery” twórców, ich dokonaniami. Czasem omawianie biografii autora przeradza się w prezentowanie cech charakterystycznych jego pisarstwa. Odtwarza Gazda tendencje światopoglądowe i wymienia ważniejsze dzieła. Komentuje i omawia czasopisma literackie, referując polityczne sympatie i antypatie, składy redakcji, nazwiska stale publikujących twórców. Czasem też pojawiają się założenia i deklaracje autorów. Zajmuje się Grzegorz Gazda koncepcjami filozoficznymi, trendami i nurtami w literaturze, omawia ugrupowania – ich składy, idee, postulaty, sposoby oddziaływania na potencjalnych odbiorców. Osobną grupę artykułów hasłowych stanowią omówienia najważniejszych dzieł z dwudziestolecia międzywojennego, przy czym Gazda nie poszukuje tekstów przełomowych, charakteryzuje utwory subiektywnie dobrane. W kilku zdaniach przedstawia zwykle treść powieści lub podstawowe założenia i tematykę tomików poetyckich. Stara się również pokazać pewną ciągłość kulturową i zajmuje się recepcją dawnych dzieł współcześnie. Nie zawsze takie rozwiązanie wydaje się potrzebne – o ile jeszcze popularność „Kariery Nikodema Dyzmy” może być dobrze uzasadniona, o tyle już pisanie o Piwnicy pod Baranami jako bezpośredniej kontynuacji kabaretu literackiego okresu międzywojnia nie należy do przekonujących – zwłaszcza że choć warunkami lokalowymi Piwnica zbliżała się odrobinę do kabaretów dwudziestolecia, programami i rodzajem kontaktu z publicznością zaprzeczała dawnym ideom.
U Gazdy jest jeszcze mowa o instytucjach życia literackiego oraz o literaturze mniejszości narodowych. Całość zamyka z konieczności bardzo okrojona literatura przedmiotu. Grzegorz Gazda próbował dokonać skrótowej syntezy działalności literackiej dwudziestolecia i w efekcie stworzył podręczny, wygodny słownik, głównie dla uczniów szkół średnich oraz dla ich nauczycieli, a także do tych odbiorców, którzy, zainteresowani międzywojniem, chcieliby usystematyzować swoją wiedzę na ten temat. Przeszło trzysta pięćdziesiąt haseł oczywiście nie może wyczerpać motywów i zagadnień z lat 1918 – 1939, jedynie sygnalizuje je i wyznacza najważniejsze elementy kształtujące literaturę tego okresu.
Lakoniczność i skrótowość – niezbędne w tego rodzaju publikacjach – czasami mogą budzić sprzeciw: zwłaszcza kiedy przez nadmierne uproszczenia uwadze autora uchodzą dość istotne partie biografii – na przykład Mariana Hemara klasyfikuje Gazda jednoznacznie jako satyryka, zapominając o jego działalności piosenkowej, twórczości związanej ze Lwowem czy – tekstach patriotycznych. To jednak cecha wszelkich podręcznych słowników. Książka Gazdy sprawdza się, kiedy trzeba szybko przypomnieć sobie jakieś informacje z okresu międzywojnia. Izabela Mikrut
