Biblia jadowitego drzewa

Biblia jadowitego drzewa Barbary Kingsolver to powieść, której akcja toczy się w latach 50. XX wieku, w okresie po II wojnie światowej, a jej głównym tłem jest Belgijski Kongo. Opowiada historię amerykańskiej rodziny – Price'ów, która zostaje wysłana do Konga jako misjonarze. Główną postacią jest Nathan Price, kaznodzieja pełen religijnego fanatyzmu, który z żoną Orleanną i czterema córkami przybywa do Afryki, by szerzyć chrześcijaństwo i nawracać „dzikusów” na wiarę.

Rodzina Price'ów przybywa do Konga, by zrealizować misję, która z założenia ma nawracać i cywilizować lokalną ludność. Nathan jest przekonany o słuszności swoich działań i całkowicie oddany swojej religijnej misji, co prowadzi do konfliktu z rzeczywistością, w której znajduje się rodzina. Kongo, pełne bólów kolonialnej rzeczywistości, nie jest jednak miejscem, które łatwo poddaje się takiej ingerencji. Zderzenie zachodniego chrześcijaństwa z tradycyjnymi wierzeniami i kulturą afrykańską staje się fundamentem wielu dramatów w powieści.

Nathan, głowa rodziny, jest postacią bardzo skomplikowaną. Z jednej strony, jest oddanym kaznodzieją, gotowym na poświęcenie w imię misji. Z drugiej strony, jego podejście do ludzi, szczególnie do tubylców, jest pełne brutalności, dogmatyzmu i braku zrozumienia dla ich kultury. Jego postawa wobec żony i córek również jest pełna dominacji – traktuje je raczej jako podporządkowane mu narzędzia niż osoby, które mają własne prawo do wyrażania swojego zdania i rozwoju.

Orleanna, żona Nathan’a, staje się postacią, która stopniowo dostrzega błędy męża, choć przez długi czas pozostaje pod jego wpływem. Jest zrozpaczona jego brutalnym podejściem, ale nie potrafi opuścić męża ani uciec przed jego dominacją. Z kolei cztery córki Nathan’a przeżywają swoją własną, tragiczną podróż przez ten obcy i brutalny świat.

Zderzenie dwóch kultur — zachodniego chrześcijaństwa reprezentowanego przez Nathan’a i lokalnych wierzeń mieszkańców Konga — jest centralnym motywem powieści. Nathan, nie rozumiejąc afrykańskich tradycji, stara się wprowadzić swoje przekonania, nie biorąc pod uwagę tego, że nie jest to „białe płótno”, na którym może namalować swoją wizję. Mieszkańcy Konga, nieświadomi zachodnich koncepcji religijnych, często reagują na jego działania w sposób, który Nathan postrzega jako opór i barbarzyństwo. Jednak to, co w oczach misjonarza wydaje się ignorancją, w rzeczywistości jest wyrazem odmienności kulturowej i odporności na zewnętrzne próby narzucenia obcych wartości.

Ta powieść opowiada historię rodziny, która stara się odnaleźć sens w świecie pełnym cierpienia i zamętu,  ludzi, którzy pragną robić dobrze, ale nie zawsze potrafią dostrzec skutki swoich działań. W końcu to książka o procesie przebudzenia — nie tylko bohaterów, ale także o przebudzeniu czytelnika do refleksji na temat odpowiedzialności, moralności i kulturowych różnic.

Język Kingsolver jest pełen poetyckich obrazów i dokładnych, realistycznych opisów. Autorka ma talent do przedstawiania przyrody w sposób, który nie jest tylko tłem, ale żywym, pulsującym organizmem, który współistnieje z bohaterami. To nie tylko powieść o misji w Kongo, ale również o człowieku w kontekście natury, w której się znajduje. Motywy przyrody są metaforą zarówno zniszczenia, jak i uzdrowienia. Z jednej strony Kongo staje się miejscem brutalnym i nieprzewidywalnym, z drugiej strony to właśnie tam rodzą się nowe więzi i zmiany.

Minusem tej lektury jest rozwlekłość fabuły, przegadanie tematu, trąci nudą i marazmem. O ile z początku jest dość ciekawie, to w miarę upływu stron, treść traci na znaczeniu. Niewiele się dzieje, a jak już coś się dzieje, to jest to przedstawione po prostu bez polotu. Liczyłam na większe emocje, zapowiadało się bardzo ciekawie, była ku temu odpowiednia przestrzeń, ale została w inny sposób zagospodarowana przez autorkę. Mimo, że temat sam w sobie jest godny głębszej uwagi.

Biblia jadowitego drzewa to powieść, którą zdecydowanie warto przeczytać, jeśli interesuje Cię literatura, która nie tylko opowiada emocjonującą historię, ale także stawia trudne pytania o moralność, odpowiedzialność, kolonializm, a także o zderzenie kultur. To książka, która angażuje intelektualnie i emocjonalnie, a także zmusza do refleksji nad własnym postrzeganiem świata i konsekwencjami swoich działań. Jeśli szukasz literatury głębokiej, wielowarstwowej i pełnej literackiej mocy, Kingsolver dostarczy Ci niezapomnianych wrażeń.

Biblia jadowitego drzewa jest moim drugim spotkaniem z twórczością Barbary Kingsolver. W październiku 2023 roku miałam przyjemność czytać Odyseję z serii Piąta Strona Świata Wydawnictwa Albatros. Uwiodła mnie Kingsolver tą historią, gdzie nastąpiło zderzenie dwóch światów: artystycznego, Diego Rivery i Fridy Kahlo z surowym, Roosevelta, Hoovera, itp. Rzecz się rozgrywała w Meksyku i Stanach Zjednoczonych. Tym razem Laureatka Nagrody Pulitzera amerykańską rodzinę umieszcza w Kongu na przełomie lat 50. i 60. XX wieku.

Co może skłonić sześcioosobową rodzinę żyjącą spokojnie w Georgii, do tak zaskakującej zmiany swojego życia? Fanatyzm. Bogobojny kaznodzieja, Nathan Price, postanawia szerzyć ewangelię w rządzonym przez Belgów Kongu. Taka przeprowadzka logistycznie jest bardzo trudna, można wziąć ze sobą ograniczoną ilość rzeczy. Swoje nowe życie rozpoczynają w wiosce Kilanga. Nie zdają sobie sprawy, co ich tam czeka, jak trudne życie jest w Afryce. I tak się składa, że trafiają prawie w sam środek konfliktu - walki Konga o uzyskanie niepodległości i przemian politycznych. Te wydarzenia historyczne stały się interesującym tłem dla opowieści snutej przez autorkę Odysei.

Wyobraź sobie ruinę tak dziwną, że nie mogła się wydarzyć. Najpierw przedstaw sobie las (...) Drzewa to słupy śliskiej, moręgowatej kory, podobne muskularnych, przerośniętych ponad wszelką miarę zwierząt. Każda przestrzeń pulsuje życiem (...) Liany duszą swoich bliskich w wiecznej walce o światło słoneczne (...) Ten las zjada sam siebie i żyje wiecznie.

Warto zwrócić uwagę na narrację, która dla wielu czytelników będzie stanowiła twardy orzech do zgryzienia. Narracja prowadzona jest przez pięć osób, pięć kobiet - żonę i cztery córki baptysty - i naprawdę jest dość trudna w odbiorze. W ten sposób poznajemy wydarzenia z punktu widzenia każdej z kobiet. To dobrze, bo one często się uzupełniają, a każda z nich jest zupełnie inna, więc obraz też otrzymujemy odmienny.

Można Biblię jadowitego drzewa nazwać powieścią o dorastaniu i na pewno nie będzie to nadużyciem. Bo każda z panien Price dorasta i zmienia się tak fizycznie, jak i psychicznie pod wpływem tego, co dzieje się w ich najbliższym otoczeniu, ale także jaki wpływ wywiera na nie zderzenie się z całkiem nowym światem i nową dla nich rzeczywistością. Doświadczenia nabyte podczas pobytu w Kongo zaważą na dalszym ich życiu.

Biblia jadowitego drzewa to przepięknie napisana historia, intensywna i soczysta, wywołująca różne emocje. Nie jest to książka do przeczytania w jeden wieczór czy weekend i nie mam na myśli grubości. Tematyka i język - piękny, poetycki, którym zaszczyca nas Kingsolver wymagają czasu i spokoju. Najlepiej poznawać Afrykę amerykańskiej pisarki w ciszy, albo słuchając głosów natury, wtedy łatwiej jest nam się przenieść w tę zieloność, gdzie ,,drzewa mają oczy".

Warto docenić pracę tłumacza Tomasza Bieronia. Przypuszczam, że nie była ona łatwa, żeby oddać piękno języka Barbary Kingsolver. Udało się i brawa dla niego.

I okładka niezastąpionej Kasi Meszki. Prosta i cudna; w dotyku taka, jaką lubię - matowa.

Niełatwa i ambitna powieść, stanowiąca pewnego rodzaju wyzwanie. A jeżeli jesteście ciekawi skąd taki tytuł, to wyjaśnienie znajdziecie na kartach książki.