Spór o targi książki w Warszawie. PIK mówi o „błędzie”, VIVELO o braku dialogu

W maju 2023 roku w Warszawie zorganizowane zostaną dwie imprezy literackie: Międzynarodowe Targi Książki w Warszawie oraz – tydzień wcześniej – Targi Książki i Mediów VIVELO. Polska Izba Książki zajęła krytyczne stanowisko w tej sprawie, a Dyrektor Generalna Targów VIVELO mówi o niezrozumieniu inicjatywy. 

Nieprosta historia targów książki w Warszawie 

Targi książki to impreza literacka, która na stałe zagościła w kalendarzu stołecznych wydarzeń. Pierwszy raz tego typu impreza zorganizowana została w połowie lat 60. XX wieku przez firmę Ars Polona. Wydarzenie przeprowadzone zostało wówczas pod nazwą „Międzynarodowe Targi Książki”. Mimo zmian ustrojowych impreza przetrwała do 2010 roku. Z biegiem lat pojawiało się coraz więcej głosów krytycznych dotyczących sposobu organizacji targów, szczególnie zaś lokalizacji w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie. Narzekano na tłok, niedostosowanie przestrzeni do organizacji dużej imprezy, a także na brak reakcji organizatorów na głosy krytyczne, sugestie i pomysły wystawców. Wydawcy wzięli wówczas sprawy w swoje ręce, zakładając spółkę Targi Książki i przy współpracy z operatorem wykonawczym – spółką Murator Expo – zorganizowali pierwszą imprezę targową na świeżo wybudowanym Stadionie Narodowym. Wspólnikami spółki Targi Książki zostali najwięksi wydawcy w Polsce: wydawnictwo Zysk i S-ka, Firma Księgarska Jacek Olesiejuk, a także spółka Murator Expo. Ta ostatnia należała do grupy mediowej ZPR, właściciela m.in. Radia Eska czy „Super Expressu”. W skład grupy ZPR wchodzi także spółka radiowa TIME S.A. oraz Wydawnictwo Harde. 

Na PGE Narodowym impreza odbywała się w latach 2013-2019. W przestrzeni stadionu planowano zorganizować także targi w 2020 roku, czemu przeszkodziła jednak pandemia koronawirusa. Na skutek odwoływanych wydarzeń, firma Murator Expo – odpowiedzialna za realizację imprez targowych na terenie całego kraju – zdecydowała się ogłosić upadłość.

Warszawskie Targi Książki w Warszawie powróciły po roku, jednak w organizację imprezy nie włączył się już Murator. Zamiast tego spółka Targi Książki – w zarządzie której w przeszłości zasiadała m.in. Sonia Draga, obecna prezeska Polskiej Izby Książki i właścicielka znanego wydawnictwa, Rafał Skąpski, stojący na czele Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek czy Renata Krzewska, która w 2019 roku została prezeską spółki ZPR Media – realizowała imprezę wraz z Fundacją Historia i Kultura. Impreza odbyła się w plenerze – przed Pałacem Kultury i Nauki w Warszawie. I choć czytelnicy cieszyli się, że targi książki w stolicy znów się odbyły, to równocześnie zwracali uwagę na chaos organizacyjny, a także chociażby na niejasny sposób ułożenie stoisk. Na tym historia WTK zdaje się kończyć, ponieważ w kolejnym roku imprezy już nie zorganizowano. Zamiast tego w maju 2022 odbyły się Targi Książki w Warszawie.

Wojna o targi książki

Ubiegłoroczna impreza, którą przeprowadzono w przestrzeniach PKiN, w pełni samodzielnie zorganizowana została przez Fundację Historia i Kultura. Jej wiceprezesem jest Jacek Oryl, były członek zarządu w spółce Targi Książki. Za przeprowadzenie targów odpowiada wielu dawnych pracowników firmy Murator Expo, którzy stracili pracę po wybuchu pandemii i ogłoszeniu upadłości przez tę spółkę.

Czytaj także: Co dalej z ceną książki? Stała cena książki – za i przeciw

Wydarzenie, realizowane pod patronatem honorowym m.in. Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Biblioteki Narodowej, Polskiej Izby Książki czy Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek, wzbudziło sporo kontrowersji. W trakcie imprezy organizatorzy zmuszeni zostali do prezentowania bannerów informujących, że Targi Książki w Warszawie nie są… imprezą organizowaną przez spółkę Targi Książki. To wynik zabezpieczenia, jakie na Fundację Historia i Kultura nałożył Sąd Okręgowy w Warszawie po tym, gdy spółka Targi Książki złożyła pozew o zaniechanie czynów nieuczciwej konkurencji, skierowany przeciwko Fundacji Historia i Kultura. Pozew ten jest wynikiem konfliktu pomiędzy dawnymi organizatorami Warszawskich Targów Książki. Konfliktu, który – jak się wydaje – stale przybiera na sile.

To nie jedyny problem, z którym w minionym roku musiała zmierzyć się Fundacja – dużym wyzwaniem okazała się momentami niesprzyjająca pogoda, będąca utrudnieniem dla uczestnictwa w przestrzeniach targowych zlokalizowanych w namiotach przed Pałacem Kultury. Część wystawców i odwiedzających zwracała również uwagę na fakt, że PKiN nie jest miejscem przystosowanym do przeprowadzenia imprezy dla tak dużego grona czytelników. Krótko mówiąc: powróciły zarzuty, które stawiano przed laty dawnym Międzynarodowym Targom Książki w Warszawie.  

Skojarzenie to jest nieprzypadkowe, bo wraz z zapowiedzią organizacji kolejnej edycji imprezy podano do wiadomości publicznej, że w 2023 roku impreza zostanie zorganizowana pod nową, lecz znaną już czytelnikom nazwą: Międzynarodowe Targi Książki w Warszawie. Historia zatoczyła koło, a Fundacja Historia i Kultura odzyskała prawa do nazwy, która przed laty wykorzystywana była przez Ars Polonę. Wydarzenie odbędzie się – ponownie jak w roku 2022 – na terenach wokół Pałacu Kultury i Nauki oraz w jego wnętrzach. 

Zapowiedź przeprowadzenia imprezy w PKiN wywołała spory niepokój części wydawców i czytelników. Obawiano się między innymi problemów podobnych do tych, jakie miały miejsce w maju 2022 roku. Obawy stara się rozwiać Jacek Oryl, dyrektor targów: 

– Formuła hybrydowa, plenerowo-stacjonarna, czyli taka, podczas której część wydarzeń zaplanowana jest na zewnątrz, część we wnętrzach Pałacu Kultury i Nauki została wymuszona przez pandemię, gdy trzeba było utrzymać odpowiednie odległości. Okazało się, że bardzo spodobała się zarówno wystawcom, jak i odwiedzającym. W ubiegłym roku zaskoczyła nas jednak pogoda. Było deszczowo i dość chłodno, więc przenosiliśmy większe wydarzenia do wnętrz, żeby zainteresowani nie mokli. W tym roku część wystawców, mimo tych doświadczeń, nadal chce być na zewnątrz. Mamy do dyspozycji dwa poziomy Pałacu Kultury i Nauki, po salach będzie można chodzić dookoła, czyli komunikacja jest znacznie ułatwiona. Podczas poprzednich targów mieliśmy jedno wejście i wyjście, dlatego ruch nieco się korkował. Teraz będzie płynny, gdyż będziemy wykorzystywać też wejście przez Kinotekę. Wstęp na targi pozostanie całkowicie bezpłatny.

Polska Izba Książki zaniepokojona targami książki w Warszawie

W połowie grudnia 2022 roku do mediów trafiła informacja na temat nowej imprezy, organizowanej przez spółkę TIME S.A. Między 18 a 21 maja na stadionie PGE Narodowy zorganizowane mają zostać Targi Książki i Mediów VIVELO. Pierwsza edycja nowego wydarzenia literackiego będzie miała miejsce dokładnie tydzień przed Międzynarodowymi Targami Książki w Warszawie. 

Chociaż inicjatywa spółki TIME już w grudniu zwróciła uwagę osób blisko związanych z rynkiem książki, dopiero przed kilkoma dniami oficjalne stanowisko w tej sprawie zajęła Polska Izba Książki – samorząd gospodarczy, zrzeszający wydawców, dystrybutorów i księgarnie. 

– Polska Izba Książki z niepokojem śledzi tegoroczne zawirowania wokół targów książki w Warszawie. Plany nowej imprezy targowej w terminie zbliżonym do tej znanej nam wszystkim od lat, raczej utrudniają, niż wspierają dialog pomiędzy branżą, twórcami i odbiorcami literatury oraz osłabiają wizerunek tego sektora kultury – czytamy w komunikacie Rady Polskiej Izby Książki.

Czytaj także: Stała cena książki tylko przez pół roku? Zmiany w projekcie

Stanowisko Polskiej Izby Książki otrzymało poparcie drugiej branżowej organizacji działającej na terenie naszego kraju – Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek.

Inicjatywa ta nie służy polskiemu rynkowi książki

– mówi Zarząd PTWK.

PTWK zrzesza wydawców, organizuje liczne szkolenia związane z pracą w branży wydawniczej i patronuje akcjom oraz wydarzeniom literackim – w tym nadchodzącym Międzynarodowym Targom Książki w Warszawie.

– Polskie Towarzystwo Wydawców Książek solidaryzuje się ze stanowiskiem Polskiej Izby Książki w kwestii próby dublowania targów książki w Warszawie. Inicjatywa ta nie służy polskiemu rynkowi książki. Organizacja targów w terminie niemal identycznym do ustanowionego tradycją przez renomowany zespół organizatorów pozwala sądzić, że powodem jest zamysł walki konkurencyjnej, a nie służenie dobru wydawców, czytelników i autorów. Nie sprzeciwiamy się nowym inicjatywom targowo-wydawniczym, odwrotnie, będziemy je witać z życzliwością, jednak każdy potencjalny nowy organizator powinien dopasowywać terminy i miejsca swych planowanych działań do istniejącego już kalendarza imprez targowych. Nowe inicjatywy powinny uzupełniać i wzbogacać rynek książki bez wprowadzania zamętu – czytamy w oświadczeniu podpisanym przez Zarząd Główny PTWK.

Polska Izba Książki w błędzie? Targi VIVELO odpowiadają

W dalszej części komunikatu wydanego przez Polską Izbę Książki, uwagę zwrócono na gościa honorowego Międzynarodowych Targów Książki w Warszawie, jakim jest Ukraina. Zdaniem PIK-u, organizacja konkurencyjnych targów VIVELO w innym terminie niż obecnie planowany stanowiłaby wyraz „jedności środowiska książki w Polsce”.

– Pamiętajmy, że działamy w okresie szczególnym. Wojna w Ukrainie dotyka nas wszystkich. W programie tegorocznych Międzynarodowych Targów Książki (dawniej Warszawskie Targi Książki) planowane są niezwykle ważne wydarzenia o międzynarodowym charakterze skupione wokół Ukrainy – gościa honorowego targów. Sektor książki całego świata okazuje swoją solidarności w walce o demokrację i pokój. Jedność środowiska książki w Polsce nabiera w tym kontekście szczególnego znaczenia.

Czytaj także: TOP 10 najlepiej zarabiających polskich pisarek i pisarzy 2022 roku

W swoim komunikacie Rada Polskiej Izby Książki zaapelowała także o wspólne budowanie „siły sektora wydawniczego i księgarskiego”, a także o „przemyślane inicjatywy gospodarcze”. Andrzej Palacz, członek PTWK, który prowadzi branżowy portal wydawca.com.pl, wskazywał w swoim newsletterze do wydawców, że Rada Polskiej Izby Książki „zajęła bardzo polityczne stanowisko”.

O doprecyzowanie, czym – według PIK – są „przemyślane inicjatywy gospodarcze” zapytaliśmy więc Grażynę Szarszewską, w Polskiej Izbie Książki zajmująca stanowisko dyrektor generalnej. W rozmowie z naszym serwisem dyrektor dodaje, że termin imprezy TIME S.A. jest źle wybrany.

– Według nas błędem jest organizowanie nowej imprezy targowej w zbliżonym terminie do imprezy znanej od lat – tłumaczy Szarszewska. Przedstawicielka Polskiej Izby Książki twierdzi także, że chociaż co do zasady PIK wspiera inicjatywy promujące czytelnictwo, to Targi Książki i Mediów VIVELO mogą utrudniać „dialog pomiędzy branżą”.

– Samorząd gospodarczy, jakim jest PIK, z natury rzeczy ma pozytywny stosunek do gospodarczych przedsięwzięć na polu wydawniczym, księgarskim czy też promocji literatury i czytania. Wspieramy je. W tym przypadku jednak widzimy możliwość wielu negatywnych skutków nowego przedsięwzięcia targowego. Wydaje się nam, że ono raczej utrudniłoby, niż by wspierało dialog pomiędzy branżą, twórcami a czytelnikami. Według nas takie nierozważne przedsięwzięcia w ostatecznym rozrachunku osłabiają wizerunek sektora – mówi Grażyna Szarszewska.

O komentarz do stanowiska Polskiej Izby Książki poprosiliśmy organizatorów nowej warszawskiej imprezy czytelniczej.

– Zakładamy, że ton wypowiedzi p. Grażyny Szarszewskiej-Kühl, Dyrektor Generalnej, może być efektem niezrozumienia naszej inicjatywy i jego powierzchownej oceny, wynikającym z braku możliwości spotkania oraz wglądu w program targów – mówi w odpowiedzi Irma Tomaszewska, Dyrektor generalna Targów Książki i Mediów VIVELO.

Organizatorzy Targów Książki i Mediów VIVELO liczą na współpracę z PIK.

– [D]oceniając dorobek i tradycję Polskiej Izby Książki, wierzymy, że będziemy mieć okazję, by bezpośrednio przedstawić Radzie Polskiej Izby Książki plany i cele, jakie sobie wyznaczyliśmy, co niniejszym postulujemy.

PIK organizuje wydarzenia przed Pałacem Kultury, VIVELO apeluje o dialog

Od Grażyny Szarszewskiej dowiadujemy się, że organizatorzy Targów VIVELO poprosili Polską Izbę Książki o patronat nad ich wydarzeniem. Jak udało nam się ustalić, patronatu takiego udzieliło już Stowarzyszenie Pisarzy Polskich oraz Stowarzyszenie Tłumaczy Literatury.

PIK z zasady nie obejmuje patronatem wydarzenia, które nie mogą pochwalić się pozytywnym doświadczeniem, odbywają się po raz pierwszy

– twierdzi dyrektorka generalna Polskiej Izby Książki.

Polska Izba Książki patronatem objęła natomiast Międzynarodowe Targi Książki w Warszawie, gdzie planuje zorganizować własne wydarzenia skierowane do członków branży wydawniczej.

Czytaj także: Bestsellery 2022 roku. Po jakie książki sięgali Polacy w minionym roku?

– Zgodnie z tradycją organizujemy podczas MTK dwa spotkania – prawdopodobnie obydwa odbędą się w piątek 26.05.2023. Temat i format spotkań jest obecnie w trakcie opracowania. Jak zwykle dotyczyć będą one ważnych zagadnień środowiska książki, w tym także współpracy pomiędzy branżą wydawniczą w Ukrainie i Polsce – przyznaje Grażyna Szarszewska.

Irma Tomaszewska liczy na to, że nawiązanie dialogu pomiędzy organizatorami VIVELO a PIK pozwoli na pozytywne zakończenie sprawy.

– Wierzymy, że bezpośredni kontakt z Radą Polskiej Izby Książki umożliwi nam podjęcie stosownych rozmów i rozwianie ewentualnych wątpliwości, wynikających z braku dialogu i poznania partnerów, a nie złej oceny nowego przedsięwzięcia, które sumiennie budujemy.

Ponad 400 wystawców. Czytelnicy i wydawcy powrócą na Stadion Narodowy?

– Od dawna widzieliśmy przestrzeń do rozwoju nowej inicjatywy targowej, w zeszłym roku podjęliśmy decyzję o uruchomieniu projektu. Nasze doświadczenie jako grupy mediowej wykazuje, że jest to obszar, w którym możemy zaproponować całkiem nową wartość i nowe podejście – komentuje przedstawicielka targów VIVELO.

Pytamy o to, skąd decyzja o organizacji imprezy właśnie w maju, kiedy tydzień później odbywa się konkurencyjna impreza. W odpowiedzi dyrektor generalna VIVELO mówi o długim „święcie książki”.

– Mamy nadzieję, że dzięki naszej inicjatywie w stolicy odbędzie się dłużej trwające święto książki, które rozpocznie się od imprezy na PGE Narodowym i trwać może cały tydzień, kończąc się wydarzeniem w Pałacu Kultury. Chcemy dać wybór osobom potencjalnie zainteresowanym Targami i wierzymy, że jest ku temu odpowiednia przestrzeń.

Wbrew obawom zawartym w komunikacie Polskiej Izby Książki, dyrektor generalna Targów Książki i Mediów VIVELO podkreśla, że ta impreza spotyka się z zainteresowaniem zarówno ze strony czytelników, jak i wydawców.

Otrzymujemy pozytywne informacje zwrotne od wystawców i czytelników. Zakładamy, że w Targach weźmie udział ok. 400 wystawców

– podkreśla Irma Tomaszewska.

Dowiadujemy się, że wstępnie udział w imprezie zadeklarować miały już m.in. Wydawnictwo Muza, Oficyna Wydawnicza Silver, Wydawnictwo Literackie czy Wydawnictwo Jaguar. Dokładny program nie jest jeszcze znany, ale – jak udało nam się ustalić – w ramach Targów VIVELO zrealizowane zostaną warsztaty, pokazy, spotkania oraz panele dydaktyczne zorganizowane w 5 strefach tematycznych.

Można więc spodziewać się, że obie imprezy będą miały równie atrakcyjną ofertę i program towarzyszący, a sukces zależeć będzie od umiejętnego rozegrania działań promocyjnych. Targi Książki i Mediów VIVELO to nowa impreza, której czytelnicy jeszcze nie znają, lecz jednocześnie organizowana jest w przestrzeni, która przez ostatnie lata pozytywnie kojarzyła się z warszawskimi targami. Międzynarodowe Targi Książki to natomiast targi organizowane przez zespół ze sporym doświadczeniem.

Czytaj także: „Książka stanie się ofiarą”. Debata PIK o stałej cenie książki

– Dla odpowiedzialnego i wiarygodnego organizatora tak dużego przedsięwzięcia, jakim są Międzynarodowe Targi Książki w Warszawie, bardzo ważna jest stabilność i przewidywalność dotycząca warunków organizacji imprezy z kilkuletnim wyprzedzeniem. Nie możemy ryzykować przeniesienia w inne miejsce, jeśli nie mamy, z co najmniej, rocznym wyprzedzeniem, zagwarantowanego terminu i przestrzeni, w której się odbędzie – twierdzi Jacek Oryl, jeden z organizatorów targów przed Pałacem Kultury.

Słowa przedstawiciela Fundacji Historia i Kultura odnoszą się do problemów z organizacją imprez na Stadionie Narodowym, które wynikały z wykrytej w ubiegłym roku usterki konstrukcyjnej. PGE Narodowy ze względów bezpieczeństwa był zamknięty przez ponad miesiąc, zabezpieczano bowiem jeden z elementów konstrukcji stalowo-linowej dachu.

Jesteśmy przekonani, że impreza na Stadionie Narodowym się odbędzie. Szczegóły przedstawimy wkrótce

– mówią nam przedstawiciele Targi Książki i Mediów VIVELO.

Reprezentant Fundacji Historii i Kultury uważa z kolei, że PKiN jest jednym z najlepszych miejsc na promocję czytelnictwa, bo „stoi przy skrzyżowaniu głównych traktów komunikacyjnych Warszawy”. Organizatorzy MTK wyrażają także nadzieję, że w przyszłości uda im się współpracować wraz z uruchamianym w tym roku Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Równocześnie Fundacja Historia i Kultura nie wyklucza także organizacji kolejnych edycji Międzynarodowych Targów Książki na PGE Narodowym.

Czytaj także: Oto książki roku 2022!

Jaki wpływ na organizację nadchodzących literackich wydarzeń będą miały oświadczenia i stanowiska Polskiej Izby Książki? I czy argumenty o „jedności branży” wystarczą, by przekonać nie tylko firmy, ale przede wszystkim samych czytelników? Czy efektem konfliktu wokół targów książki rzeczywiście stanie się trwające ponad tydzień święto czytelnictwa? Odpowiedzi na te pytania prawdopodobnie poznamy dopiero w maju.