Zyta Rudzka zwyciężczynią Nagrody Literackiej Nike 2023

2 października odbyła się finałowa gala Nagrody Literackiej Nike 2023. Spośród siedmiu finałowych książek, kapituła Nagrody wyróżniła jedną, której autorka otrzymała statuetkę projektu Gustawa Zemły oraz nagrodę pieniężną w wysokości 100 tys. złotych. Laureatką tegorocznej Nagrody Literackiej Nike została Zyta Rudzka.

fot. mat. prasowe

Jak co roku, na początku października w murach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego zorganizowano uroczystą galę Nagrody Literackiej Nike. W 2023 roku do finału nagrody zakwalifikowały się trzy powieści, trzy reportaże (w tym reportaż historyczny) oraz jeden tom poetycki. W przeciwieństwie do roku poprzedniego, w tegorocznym finale Nagrody znalazły się głównie kobiety.

Nagroda Nike 2023 – relacja z gali

Nagroda Literacka Nike jest jednym z najważniejszych literackich wyróżnień. Od lat organizowana przez „Gazetę Wyborczą”, pierwsza edycja Nagrody miała miejsce w 1997 roku. Wówczas wśród nominowanych znalazł się m.in. zmarły w ostatni piątek wybitny literaturoznawca, Michał Głowiński. Profesor związany z Instytutem Badań Literackich wielokrotnie nominowany był do Nike, choć ostatecznie ani razu nie została przyznana mu nagroda. Głowiński znalazł się wśród finalistów już przy okazji pierwszej edycji Nagrody – wówczas konkurowali z nim Wilhelm Dichter, Zbigniew Kruszyński, Wiesław Myśliwski, Tadeusz Różewicz, Olga Tokarczuk i Andrzej Walicki. Ostatecznie laureatem Nike został Myśliwski za powieść Widnokrąg.

Czytaj także: Nagroda Nike 2023 – gdzie oglądać transmisję z gali? 

Galę rozpoczął duet muzyczny, który zaprezentował powitalny utwór muzyczny. Uroczystość – podobnie jak przed laty – prowadziła Grażyna Torbicka, która na początek zaprosiła na scenę Zygmunta Lelaka, rektora Uniwersytetu Warszawskiego, goszczącego organizatorów Gali, pisarzy i zaproszonych gości w Bibliotece UW. To już 17. edycja gali, która odbywa się w przestrzeniach Biblioteki. 

– Dbamy o to, by zostać otwartym dla wszystkich ludzi – podkreślił Zygmunt Lelak w swojej mowie powitalnej. Lelak dalej podkreślał, jak istotna jest różnorodność w społeczności uniwersyteckiej. Wkład osób spoza granic Polski jest istotny dla rozwoju kultury i badań Uniwersytetu Warszawskiego. – Uniwersytet wspierał, wspiera i wspierać będzie artystów, twórców, twórców literatury, ale i sztuk wizualnych. Dlatego cieszę się, że jesteście Państwo z nami – dodał. 

Na scenie pojawiła się również Barbara Krystosiak, reprezentantka firmy Amazon, która po raz pierwszy wsparła organizację Nagrody Literackiej Nike.

– Czujemy ogromną dumę, że Amazon ma swój udział w tym ważnym dla kultury i sztuki dniu – podkreślała Krystosiak. 

– Szanowni Państwo, jurorzy, którzy dzisiaj, w pierwszą niedzielę października, muszą zdecydować o tym, kto zwycięży, kto odbierze tę statuetkę, są wybitnymi osobowościami – zapowiedziała kapitułę jury Grażyna Torbicka. 

Przewodniczącą kapituły tegorocznej edycji Nagrody została literaturoznawczyni Inga Iwasiów. Poza nią w jury Nagrody Literackiej Nike w 2023 roku zostali Marek Beylin, Przemysław Czapliński, Justyna Jaworska, Tadeusz Nyczek, Maria Anna Potocka, Krzysztof Siwczyk, Maria Topczewska oraz Maria Zmarz-Koczanowicz. Zaprezentowano również finalistki i finalistów tegorocznej edycji Nagrody. Na scenie pojawił się Michał Sołtysiak, szef Fundacji Nagrody Literackiej Nike, który wręczał nominowanym pamiątkowe pióra. 

Jako pierwsza na scenę zaproszona została Wiktoria Bieżuńska, nominowana do tegorocznej Nagrody Nike za powieść Przechodząc przez próg, zagwiżdżę. Książka ukazała się nakładem Wydawnictwa Cyranka.

– Kiedy się mówi, kiedy się udziela wywiadu, to trzeba natychmiast wyrzucić z siebie odpowiedź. Pisarki i pisarze często są stawiani w roli ekspertów – mówiła autorka w przesłanym nagraniu. 

Grażyna Torbicka zapytała autorkę o powody wyboru narratorki w powieści:

– Nie wiem. Myślę, że dlatego, że to też jest moja historia i chciałam ją opowiedzieć. 

Następnie na scenie pojawiła się Anna Bikont, która do finału Nagrody trafiła za poruszający reportaż Cena. W poszukiwaniu żydowskich dzieci po wojnie opublikowany przez Wydawnictwo Czarne.

– To już trzecia obecność Anny Bikont w finale Nagrody Literackiej Nike – podkreśliła Grażyna Torbicka. 

– Teraz, niestety, prawie nikogo nie ma już ze świata, który mnie interesuje, czyli osób, które przeżyły Holokaust. Ta książka jest trochę jak pożegnanie z tym światem, ponieważ ostatni świadkowie odchodzą – mówiła Anna Bikont. 

Mateusz Górniak do finału tegorocznego Nike trafił za nietuzinkową powieść Trash story, która ukazała się nakładem Wydawnictwa Ha!art.

– Staram się szukać różnych sposobów chodzenia na głowie – mówił Mateusz Górniak.

– Literackich? – dopytała Grażyna Torbicka.

– Tak.

– To bardzo dobrze Panu to wychodzi. Bo ja musiałam stanąć na głowie, żeby przeczytać Pana powieść – zażartowała dziennikarka.

Grzegorza Piątka w tym zestawieniu przedstawiać nie trzeba. Uhonorowany przed kilkoma tygodniami Nagrodą Literacką Gdynia reportaż historyczny Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939 zdobył już nagrodę Nike czytelników "Gazety Wyborczej". Tego wieczoru zawalczy ponownie o Nike jury.

– Kochamy mity, a pan tak lubi je obalać – stwierdziła Grażyna Torbicka.

– Myślę, że szczerość jest fundamentem każdego głębszego związku czy uczucia. To może być fundament przyjaźni, relacji w rodzinie, miłości. Ale też miłości do jakiegoś miejsca. Jednak grunt to szczerość – odpowiedział autor.

Wśród finalistek i finalistów znalazła się Zyta Rudzka ze swoją najnowszą powieścią Ten się śmieje, kto ma zęby, którą opublikowana została przez Wydawnictwo W.A.B.

– Pisanie to jest dla mnie przestrzeń bardzo dużej wolności. Wydaje mi się, że największej wolności w moim życiu – mówiła w prezentowanym nagraniu Zyta Rudzka. Następnie autorka zaproszona została na scenę. 

– Wera ma bardzo ostry język, cięty język, ale ten język pisarka musi odnaleźć w sobie – mówiła Grażyna Torbicka.

– To prawda. Ja się wcielam w postać. […] To moja pisarska: stałam się Werą, teraz powoli wychodzę z niej, lecz z trudnościami. Rzeczywiście chciałam zapisać to językiem radykalnym, mocnym, silnym, by oddać mocarność tej kobiety. 

Z kolei Piotr Sommer  ma szansę na nagrodę za ostatnią książkę poetycką Lata praktyki wydaną nakładem poznańskiego WBPiCAK.

Piotr Sommer był nieobecny na gali Nagrody Literackiej Nike. W imieniu poety pamiątkowe złote pióro odebrał jego wydawca. 

Wśród nominowanych do nagrody znalazła się również Ilona Wiśniewska. Autorka niedawno opublikowała nowy reportaż Migot. Z krańca Grenlandii – to właśnie on trafił do finału Nagrody Nike. W imieniu autorki złote pióro odebrała jej wydawczyni, Monika Sznajderman. 

Następnie zaprezentowany został zwycięzca Nagrody Nike czytelników.

Nagroda Nike 2023 – zwycięzca czytelników

W ostatni piątek poznaliśmy laureata Nike 2023 wybranego głosami czytelników „Gazety Wyborczej”. Został nim Grzegorz Piątek za reportaż historyczny Gdynia obiecana. W swojej książce Piątek omawia niemal dwie dekady rozwoju Gdyni – od 1920 do 1939 roku. Podczas Gali autorowi wręczona została statuetka Nike, Piątek miał też okazję podziękować czytelnikom za wyróżnienie. 

– Dziękuję wszystkim głosującym i agitującym za głosowanie. Jest dla mnie niesamowitą przyjemności i zaszczytem stać na tej scenie po dwóch latach, po finale z 2021 roku. Czuję się niesamowicie wyróżniony i dowartościowany. I też chciałem powiedzieć, że jestem bardzo szczęśliwy, bycia w tej siódemce. Przeczytałem wszystkie finałowe książki, oprócz Piotra Sommer, bo poezję trudno znaleźć w księgarniach. Wszystkie te książki coś mi dały cennego – mówił Grzegorz Piątek.

Nagroda Nike 2023 – zwyciężczynią Zyta Rudzka

Po występie muzycznym, na scenę zaproszony został Adam Michnik, redaktor naczelny "Gazety Wyborczej".

– Szanowni Państwo, dwudziesta siódma Nagroda to nie jest żaden zamknięty zbiór. Mamy nadzieję, że będziemy tę nagrodę kontynuować tak długo, jak się da. Ta nagroda została przemyślana jako instytucja współwspierania kultury polskiej niezależnej w świecie, który wydawał się dla takiej kultury przyjazny. Dzisiaj jest taki moment, który jest niezwykle ważne. Dzień smutku również, bowiem odszedł Michał Głowiński, […] jednocześnie jest to taki dzień, który skłania do namysłu. Jak widziałem dziś tłumy na marszu, pomyślałem, jak to się wszystko ma do Nagrody Nike. Nagroda Nike startowała jako coś nowego w naszej rzeczywistości. Taka nagroda, która ma być niezależna od instytucji państwa, jakiekolwiek by nie była. Ma być świadectwem autonomii kultury. Dziś patrzeć na setki tysięcy ludzi, uświadomiłem sobie, że żyjemy w osobliwych czasach – mówił Adam Michnik. – Nagroda Nike, jak ją pojmowałem od początku aż do dziś, to nagroda, która zawsze starała się wskazywać takie tematy, w których literatura daje coś nowego. Czy w sensie stylu artystycznego, czy tematyki […]. Jedno, co mogę przyrzec, to że ta nagroda będzie miała swoją niezależność, będzie miała swoją ciągłość. – dodał.

Przed ogłoszeniem zwycięzcy czy zwyciężczyni, przewodnicząca kapituły jury, prof. Inga Iwasiów, zaprezentowała laudację.

– Najpierw wybraliśmy dwadzieścia bardzo dobrych książek, żeby po dyskusjach położyć na jurorskiej wadze siedem z nich. Każda rezonuje ze współczesnością i daje się opisać przy mocy wielu kryteriów, przechylających szalę raz ku jednej, raz ku siódmej. Dziś nagradzamy weryzm. Po krótkim, nie miałam czasu na długie namysły, wahaniu zapisuję to słowo wielką literą – powiedziała Inga Iwasiów. – Choć słownikowe znaczenie, wskazujące na technikę odwzorowania rzeczywistości dałoby dobry napęd interpretacji Zyty Rudzkiej. Wszak jej postacie i ich środowisko zdają się podobno do czegoś znanego, sąsiedzkiego. Wystarczyłoby wejść do miejskiego zakamarka, w poprzek dzielnicy, by rozpoznać scenerię. W podupadłych zasadach rzemieślniczych czeka na nas Weryzm, ten pisany wielką literą. 

Laureatką Nagrody Literackiej Nike 2023 roku została Zyta Rudzka za powieść Ten się śmieje, kto ma zęby.

– Bardzo dziękuję. […] Wydaje mi się, że weryzm to może być słowo, na określenie takiej kobiecej siły, która jest mocarna, ale niewidoczna. Którą się bagatelizuje. Przyjmuję tę nagrodę jako nagrodę dla mojej bohaterki, która właściwie, mówiąc językiem dzisiejszym, maszeruje. Ona przez całą wolność maszeruje – po swoją wolność, dokonując takiego wysiłku egzystencjalnego, żeby przeżyć, by żyć na swoich zasadach. Bardzo dziękuję – powiedziała Zyta Rudzka, zwyciężczyni Nagrody Literackiej Nike 2023. 

Książka Zyty Rudzkiej ukazała się na rynku przed niecałym rokiem. Publikację kupić można w księgarniach internetowych: