Młodzieży coraz częściej ogranicza się dostęp do literatury. Szokujące doniesienia z Francji, Węgier i USA

W niektórych krajach młodzież będzie miała znacznie bardziej utrudniony dostęp do powieści zawierających treści uważane przez polityków i niektórych lokalnych aktywistów za kontrowersyjne. Chodzi m.in. o popularną serię komiksów Alice Osman.

fot. ilustracyjna / Pexels / Pixabay

Obchodzony w czerwcu Pride Month to czas, w którym zwraca się szczególną uwagą na widoczność i reprezentację osób LGBTQ+. Poszczególne firmy prześcigają się w wymyślaniu nowych kampanii wspierających społeczność osób nieheteronormatywnych, coraz częściej reprezentacja tych osób pojawia się w literaturze skierowanej do niedorosłego czytelnika. Jak donoszą międzynarodowe media, jedna z księgarń na Węgrzech ukarana została za sprzedaż popularnych młodzieżowych komiksów. Tymczasem we Francji planuje się ograniczyć dostęp do jednej z popularnych powieści związanych z intymnością wśród osób nastoletnich.

Węgierskie problemy z Heartstopperem

W 2021 roku na Węgrzech wprowadzono specjalną ustawę zakazującą prezentowania treści dotyczących osób LGBTQ+ w szkołach, telewizji czy też innych mediach skierowanych do dzieci i młodzieży. Osoby poniżej osiemnastego roku życia nie mogą więc otrzymać informacji między innymi na temat różnych orientacji seksualnych czy tożsamości płciowych. Wraz z wprowadzonymi przepisami, na Węgrzech zablokowano także możliwość realizacji zajęć z zakresu edukacji seksualnej. Chociaż działania węgierskiego rządu spotkały się z bojkotem oraz krytyką innych krajów europejskich, to jednak do dziś nic się w tej kwestii nie zmieniło.

Czytaj także: Kara dla sieci księgarń za książki dla dzieci o rodzinach LGBT+

Okazuje się, że skutki tej ustawy odczuła niedawno jedna z sieci księgarskich działających w kraju pod rządami Viktora Orbána. W ostatnim czasie ukarana miała zostać drugi największy na Węgrzech dystrybutor książek, czyli sieć księgarń Líra Könyv. Kłopoty dotyczyły sposobu sprzedaży serii Heartstopper, czyli niezwykle popularnego cyklu komiksów autorstwa Alice Osman.

Młodzieżowe komiksy, podobnie jak w książnicach w Wielkiej Brytanii czy Polsce, także i w księgarniach Líra Könyv znalazły się w dziale z literaturą dla dzieci i młodzieży. Książki nie zostały również umieszczone w szczelnych opakowaniach, jak wymaga tego prawo. Z tego powodu księgarnia została ukarana grzywną w wysokości 12 milionów forintów, czyli około 140 tysięcy złotych. Z przedstawicielem księgarni, Krisztiánem Nyáry'em, rozmawiali dziennikarze węgierskiego serwisu telex.hu.  Dyrektor kreatywny książnicy zapowiedział, że księgarnia prawdopodobnie skieruje sprawę na drogę sądową: 

Będziemy starali się wykorzystać wszystkie dostępne środki prawne, by sprzeciwić się tej decyzji. Prawdopodobnie skierujemy sprawę na drogę sądową

— mówił Nyáry.

Wcześniej do podobnego zdarzenia doszło w Turcji, gdzie władze także uznały komiksy Heartstopper za obsceniczne i nieodpowiednie dla dzieci. Jeśli chodzi o sytuację na Węgrzech, to jest to szczególny cios dla węgierskiej społeczności LGBTQ+, a także działaczy na rzecz osób queerowych. Wydarzenie z siecią księgarń miało miejsce zaledwie dwa dni przed marszem równości w Budapeszcie. 

Francja: Minister chce zakazać książki o seksualności wśród młodzieży

Tymczasem 17 lipca 2023 r. francuski minister spraw wewnętrznych Gérald Darmanin zdecydował się podpisać zarządzenie, które zakazuje sprzedaży książki Bien trop petit autorstwa Manu Causse. Uznał on, że w tej młodzieżowej powieści pojawia się zbyt wiele scen zawierających dosadne opisy seksu. Polityk odwołał się szczególnie do ustawy z dnia 16 lipca 1949 roku mówiącej o tym, że publikacje przeznaczone dla młodzieży nie mogą zawierać treści o charakterze pornograficznym. 

Co jednak ciekawe książka Manu Causse'a swoją premierę miała we wrześniu 2022 roku. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zainteresowało się nią po prawie roku od wydania. Aktualnie jednak francuski wydawca Thierry Magnier pracuje nad odpowiedzią.

W obliczu cenzury w literaturze dziecięcej, która nasila się w Stanach Zjednoczonych czy Europie, wydaje się, że powinniśmy być teraz znacznie bardziej czujni

— tłumaczy wydawca.

To nie pierwszy raz, kiedy wydawnictwo otrzymuje podobne nakazy. Już w 2016 roku Departament Spraw Szkolnych Miasta Paryża wydał zarządzenie mówiące o usunięciu książki Crazy Dictionary of the Body autorstwa Katy Couprie.

Czytaj także: Bibliotekarki spaliły książki. Tytuły były niezgodne ideologicznie

Oficyna Thierry Magnier wydała również komunikat prasowy, w którym wspomina o tym, że książka Bien trop petit znalazła się w specjalnej serii omawiającej kwestie ciała i ogólnie seksualności. Równocześnie została ona opatrzona odpowiednim ostrzeżeniem mówiącym o tym, że treść jest odpowiednia dla czytelników powyżej piętnastego roku życia. Wydawca podkreśla:

W czasach, gdy konsumpcja brutalnych i seksistowskich obrazów pornograficznych eksploduje wśród najmłodszych, w czasach, gdy edukacja seksualna walczy o przetrwanie, wydawało nam się niezbędne, aby odważyć się zaoferować naszym czytelnikom [...] dzieła literackie mówiące o trosce i przekonaniu w kwestii tak kluczowych tematów.

Oświadczenie zostało zwieńczone słowami:

Będziemy szanować ten dekret, ale wsparcie dla naszych autorów i ich prac pozostaje niezmienne. Zrobimy wszystko, co konieczne, aby ta książka nadal istniała, bardziej niż kiedykolwiek jesteśmy przekonani o znaczeniu literatury w bitwach, które trzeba stoczyć.

Cenzura książek w Stanach Zjednoczonych?

W swoim komunikacie francuski wydawca wspomniał również o cenzurze powieści dziecięcych i młodzieżowych właśnie w USA. To szczególnie istotny wątek, bowiem w roku szkolnym 2022-2023 zakazano największej w ostatnich latach ilości książek w bibliotekach szkolnych w całym kraju. Ruch, którego celem jest usunięcie z publicznego dyskursu poszczególnych powieści dla młodzieży, został zainicjowany w 2021 roku przez kilku lokalnych mieszkańców. Dziś jest najbardziej rozpowszechniony w Teksasie, na Florydzie, w Missouri, Utah oraz Karolinie Południowej i w niektórych stanach jest regulowany prawnie przez ustawodawstwo stanowe. 

Czytaj także: Listy zakazanych książek i zwolnienia nauczycieli. Problemy z czytelnictwem w USA

Chociaż zgodnie z przeprowadzoną w 2022 roku ankietą wielu rodziców sprzeciwia się tym zakazom, to jednak nadal eskalują one coraz bardziej. Książki, których dostępność w amerykańskich bibliotekach szkolnych została ograniczona, dotyczyły między innymi takiej tematyki jak rasa, płeć, historia Ameryki, orientacji seksualnej czy płciowej. Aż 30% zakazanych tytułów dotyczyły zróżnicowania rasowego i etnicznego, z kolei 26% dotyczyło tych publikacji, w których pojawiały się postaci LGBTQ+. Swoistej cenzurze poddane zostały również powieści opowiadające o doświadczeniach przemocy, zdrowiu psychicznym, czy też żałobie i śmierci. 

Czytaj także: Spalił książki LGBTQ z biblioteki. Teraz rusza jego proces

Większość książek zakazanych w bibliotekach w pierwszej połowie roku szkolnego 2022-2023 napisana została przez kobiety lub osoby niebinarne. W aż 15 okręgach ocenzurowano komiks Gender Queer. Autobiografia autorstwa Mai Kobabe. 12 zakazów otrzymała też klasyka w nowej odsłonie, czyli Opowieść podręcznej. Powieść graficzna, która opiera się na twórczości Margaret Atwood. 

Branżowa organizacja PEN America, wspierająca działalność literatów w Stanach Zjednoczonych i pracująca na rzecz wolności słowa, podkreśla, że wymieniane wyżej działania mają charakter niedemokratyczny i ograniczają możliwość poznana innych historii czy perspektyw, które nie pasują do odgórnie narzuconego wzorca. Działania zmierzające do usuwania wybranych książek z bibliotek szkolnych PEN America określiła także jako „book ban” i zauważała nasilającą się tendencję tego ruchu.